Hugur - 01.06.2011, Blaðsíða 40

3«
Björn Þorsteinsson
og/eða neindin birtist á einhvern hátt. Kjarninn í hugsun Hegels er einmitt þessi:
það liggur í eðli veruleikans að birtast, eða, orðað á annan hátt, sannleikurinn er
ekkert án birtingar sinnar.9 Engin reynd án sýndar.
* * *
Reynum nú að koma okkur aftur niður á jörðina, eins og sagt er, eða freistum
þess í það minnsta að finna Pál aftur þar sem hann er staddur í Oskju og tekst á
við hinstu rök. Nú skiljum við ef til vill betur hvers vegna reynslan af Öskju varð
honum tilefni til vangaveltna um heildir og tengsl. Sé veran hrein heild, þá eru
engin tengsl möguleg. Því tengsl eru á milli í það minnsta tveggja hluta, eða þátta
af einhverju tagi, sem þá mætti kalla A og B. Sé veran órofin heild, samfelld og
heilsteypt, þá er heldur enginn greinarmunur - þá er ekkert A og ekkert B, heldur
bara eitt stórt X. Og raunar gæti þetta stóra X alveg eins talist lítið, raunar svo
lítið að það mælist ekld - það gæti eins heitið 0, neindin. Það er allt eða ekkert.
En eins og við leiddum í ljós með fulltingi Hegels er málum einmitt ekki þannig
háttað - ekki í okkar veröld, í þeim veruleika sem við lifum og hrærumst í.10
I þessum heimi okkar, veröldinni í skilningnum „heimur manna“ eða kannski
„heimur hinna hugsandi vera“, er annað og meira en X (eða 0), þar blasa við ófikir
hlutir og verur og heildir sem eru einmitt ekki af toga hreinnar veru heldur eru
þær afmarkaðar heildir innan veruleikans sem mynda tengsl sín á milli, og eru
til í þessum tengslum, þiggja afmarkaða veru sína af þeim. Og á sama hátt og
Hegel lánaðist að mjaka hugsuninni úr sporunum í upphafi Rökfrœöinnar tókst
Páli að komast frá Öskju með hugleiðingar sínar í farteskinu og, það sem meira
er, honum tókst að færa þær í orð, tjá þær og miðla þeim til annarra hugsandi vera.
I þessu afreki Páls felst, eðli málsins samkvæmt, að honum tókst að flokka upp
þá heildrænu reynslu af öllu og engu sem Askja olli honum, og gera þannig þá
reynslu af „sjálfstæðri, hlutlægri veröld" (14), sem Askja er tákn fyrir eða ávísun á,
sjálfum sér og öðrum skiljanlega.
Engu að síður, og í einhvers konar mótsögn við sjálfan sig, finnur Páll sig
knúinn til að skýra fyrir lesandanum að Askja, sem þessi hlutlæga veröld, sé eftir
sem áður „sjálfstæð, ósnortin, ósnertanleg“ og búi „handan þess sem mann[s]-
höndin og mannshugurinn geta náð tökum á“. Jafnframt er hún „óstaðsetjanleg
í mannheimi, nema sem tákn um veröld utan, handan allrar menningar, og er
um leið grunnur hennar, undirstaða eða forsenda" (15). Við getum með öðrum
orðum talað eins og við viljum um þann hlutlæga veruleika sem hér er í húfi - við
getum skrifað heilu bindin af „Hugleiðingum við Öskju“ og hugleiðingum um
„Hugleiðingar við Öskju“ og svo framvegis út í það óendanlega - en við náum
samt aldrei fyllilega tökum á þessum hlutlæga veruleika, við getum aldrei komið
9 Hegel orðar þessa hugsun víða í verkum sínum, til dæmis í innganginum að fyrirlestrum sínum
um fagurfræði: „[...] sýndin sjálf er eðlinu nauðsynleg, sannleikurinn væri ekki ef hann sýndist
ekki og birtist, ef hann væri ekkifyrireinhvem, og jafnframtfyrir sjáffan sig og að auki fyrir and-
ann yfirhöfiið“ (Hegel 1970: 21).
ro Tökum eftir því að það er í þessum skilningi sem Hegel er fyrirbærafræðingur, eða í það minnsta
forveri fyrirbærafræðinnar — hann vill beina sjónum að því hvernig hlutirnir birtast sannarlega í
þessum heimi, en lætur handanheima eða Hlutinn-í-sjálfum-sér (nær alveg) lönd og leið.