Hugur - 01.06.2011, Blaðsíða 42

40
Björn Þorsteinsson
Hegels um náttúruna: hún er það svið veruleikans sem andinn hefur ekki ennþá
brotið undir sig, það óræða svæði sem (enn) bíður handan útmarka merkingar-
veruleikans (Ideunnar). Hún er sá hluti náttúrunnar sem er ekki (ennþá) orðin
að umhverfi, svo gripið sé til greinarmunar sem Páll beitir í sinni gagnmerku
bók UmhverfinguP Sú hegelska þrennd sem hér um ræðir - náttúran, andinn
og ídean - samsvarar þeirri grundvallarþrennd sem Lacan lagði fram í verkum
sínum og kenndi við Raunina, svið ímyndanna og svið táknanna.14 Framvinda
veruleikans, það sem við kennum við sögu (hvort heldur mannkynssögu, nátt-
úrusögu eða sögu vísindanna), er samspil þessara þriggja þátta. Nánar tiltekið er
svið andans, eða ímyndanna, það svið þar sem hin hugsandi vera (hugveran eða
sjálfsveran) uppgötvar sjálfa sig sem þá spurulu veru sem hún hlýtur að verða. Hún
skilur að henni hefur verið kastað inn í heim sem var til á undan henni og liggur
fyrir, öðrum þræði óræður og þögull (svo gripið sé til orðalags í anda Heideggers
sem Páll vísar til í „Hugleiðingum við Oskju“) en líka þrunginn merkingu, for-
skriftum og fýrirmælum sem hin nýtilkomna hugsandi vera átti engan þátt í að
móta. Fyrir henni liggur þá að leita, í einsemd sinni en einnig í félagi við aðra - og
að hverju er leitað? Sérhver hugsandi vera leitar, út af fyrir sig, að skilningi á veru-
leikanum, en leitin beinist alltaf líka að henni sjálfri, að skilningi á stöðu hennar
í heiminum og á því til hvers heimurinn œtlast af henni. Því að staðreyndin er sú
að sem hugsandi verur vitum við ekki hver við erum, hvers við erum megnug eða
til hvers er ætlast af okkur: „Við erum við án þess að vita hver við erum“, eins og
Páll orðar það (13).15
Svið hins táknræna, eða Ideunnar, er safn þeirra svara sem fundist hafa, hingað
til, við spurningunum sem við erum dæmd til að spyrja. Rétt er að hafa í huga
að heild þessara svara hlýtur ætíð að vera annað og meira en einbert „samansafn"
- safnið hlýtur alltaf, að vissu marki, að lúta ákveðnu skipulagi og svara ákveð-
inni kröfu um skiljanleika. Nánar tiltekið hefur safnið að geyma, á hverjum tíma,
margar ólíkar og mismunandi vel útlistaðar og samsettar atlögur að heildstæðum
greinargerðum fyrir viðfangsefninu - heiminum sjálfum. Páll lýsir ágætlega því
sem hér er í húfi:
Til að lifa, til að geta verið til, þarf hugurinn að geta fest sig við einhverja
reglu, skipan. Hann þarf að geta numið veruleikann sem sjálfstæða heild
(sem gufar ekki upp á næsta andartaki) og geta haldið sig við einhver
varanleg tengsl einhverra þátta þess sem við köllum veruleika. Hann get-
ur ekki haldið sig við hinn hversdagslega skynheim daglegrar reynslu,
13 Páll Skúkson 1998.
14 Agætt yfirlit yfir umrædda þrískiptingu Lacans má finna hjá Andra Fannari Ottóssyni og Stein-
ari Erni Atlasyni 2007.
15 Hér mætti taka hlýnun jarðar sem dæmi. Til hvers er ætlast af okkur andspænis þeim mikla
vanda? Hvað eigum við að gera - hvað ber okkur að gera? Hvernig eigum við að vera? Hvernig
eigum við að haga okkur? Eins og hlýnunin sé ekkert vandamál, þ.e. ekki okkar vandamál heldur
vandamál náttúrunnar sem hún leysir sjálf, af eigin rammleik? Eða eins og hún sé okkar vandamáf
sem við, mannkynið, verðum að leysa? Svipaðra spurninga mætti spyrja um bankahrunið hér á
Islandi og hina alþjóðlegu fjármálakreppu sem ekkert lát virðist á - kannski ekki alveg sömu
spurninga, en svipaðra samt.