Hugur - 01.06.2011, Page 63

Stóísk siðfrœði og náttúruhyggja 61
Stóumenn
Stóumenn vísuðu greinilegast allra heimspekinga til náttúrunnar, bæði náttúru
mannsins og náttúru heimsins alls. Eins og flestir aðrir heimspekingar fornaldar
héldu stóumenn að til væri endanlegt markmið lífsins sem hvert okkar ætti að
taka mið af þegar við skipulegðum líf olckar. Hugmynd Grikkjanna um mark-
mið kann að virðast einkennileg. Til að útskýra hana má grennslast fyrir um þær
ástæður sem fornmenn töldu búa að baki því að fólk gæfi sig að siðfræðilegri
ígrundun.17 Manneskja sem er komin til vits og ára býr iðulega yfir ákveðnum
siðferðilegum gildum og skoðunum sem hún hefur öðlast í gegnum árin. Hugs-
anlega (en ekki nauðsynlega) finnur hún til (misjafnlega mikillar) ólundar þegar
hún af einhverjum ástæðum lítur á líf sitt íheildog spyr eins og Sókrates í Ríkinu\
Hvernig ætti ég að haga lífi mínu}n Er ég eins og ég ætti að vera} Er ég samhang-
andi persóna? Eða lifi ég einungis frá einni stund til annarrar, samhengislaust og
stefnulaust rekald? Hér lcviknar hugmyndin um eitt markmið lífsins, sem þarf að
vera til staðar eigi manneskjan að geta skilið líf sitt sem heild, sem heildstætt líf.
Vilji maður lifa slíku lífi og það sem best, leitar maður farsældar, sem verður þá
markmiðið sem er eða skal stefnt að. Það er síðan hlutverk heimspekinga að út-
skýra innviði þessarar farsældar. Manneskja sem leitar besta lífsins á þennan hátt
neyðist hugsanlega til að breyta um skoðanir til að tryggja samkvæmni, kannsld
á róttækan hátt. En hún stendur uppi með skoðanir og gildi sem skipta öllu máli
fyrir hana og felst farsæld manneskjunnar beinlínis í því að breyta á grundvelli
þessara skoðana. Farsældin þarf ekki að liggja handan þess að breyta á grundvelli
þessara skoðana. Nú mætti hins vegar spyrja hvert manneskjan leiti í rannsókn
sinni á eigin skoðunum. Leitar hún ávallt svo að segja að innan} Er rannsóknin
siðferðileg frá upphafi, eða getur manneskjan leitað út fyrir hið siðferðilega, til
náttúrunnar, og tekið mið af einhvers konar náttúrufræði?
Lýsing stóumanna á markmiðinu var einstök, sem fyrr segir, og afhjúpaði mik-
ilvægi náttúrunnar í siðfræði þeirra: að lifa í samræmi við náttúruna. Þeir studdu
mál sitt með greinargerð um þroskasögu manneskjunnar sem vísar til náttúru-
legra hvata hennar. Frumhvatirnar láta hana sækjast eftir hlutum sem samræm-
ast hennar eigin náttúru. Þeir kynna til sögunnar skynsemi, eins og flestir aðrir
grískir heimspekingar, sem skilgreinandi eðlisþátt maneskjunnar er getur opnað
augu hennar fyrir skynsamlegri skipan náttúrunnar allrar. Dyggðug breytni felst
í skynsamlegri breytni. Dyggðin er fullkomin skynsemi. Með því að skilja skyn-
semi náttúrunnar og haga lífi sínu í samræmi við hana getur manneskjan öðlast
siðferðilega fullkomnun. Ef hún öðlast hana ekki, segja stóumenn og frægt er
°rðið, hlýtur hún að vera vesæl, þótt ólíkar manneskjur séu vitaskuld misjafnlega
langt frá fullkomnun.
Stóumenn eru alræmdir fyrir tælmilegan orðaforða og smásmyglislegan grein-
armun skyldra fyrirbæra. Þetta skýrist af viðleitni þeirra til að binda í kerfi og rétt-
læta kenningu sína. Verk þetta vann Krýsippos öðrum fremur, sem fylgdi Zenon
*7 Þetta er leiðin sem Julia Annas fer, sjá Annas 1993: 27-34.
18 Sjá 352CÍ.