Hugur - 01.06.2011, Blaðsíða 65

63
Stóísk sidfræði og náttúruhyggja
er ætlað að útskýra hvernig náttúrulegar frumhvatir brjótast úr viðjum sjálf-
hverfunnar og leiða til virðingar fyrir náunganum, samfélagsdyggða. Þannig geta
stóumenn fært rök fyrir því að þessar dyggðir (einkum réttlæti) séu náttúrulegar.
Almennt má segja að greinargerðin öll eigi að sýna að náttúran geri manneskjuna
þannig úr garði að hún náttúru sinni samkvæmt leiti eftir og velji hluti sem eru í
samræmi við náttúruna, en hafni hinum sem eru andstæðir náttúrunni.
Nú mætti spyrja hvaða boðkraft þessar náttúrulegu hvatir hefðu, hvers vegna
manneskjan ætti að fylgja náttúrunni, þótt hún hefji vegferð sína með nátt-
úrulegar frumhvatir. Svarið felst í markhyggju stóumanna og skilningi þeirra á
góðvild náttúrunnar. Náttúran gæðir manneskjuna hvötum sem verða ástæður
fyrir breytni vegna þess að viðföng þessara hvata eru góð fyrir manneskjuna.22
Eignun þróast, eins og sést af því að virðing fyrir náunganum þróast út frá sjálf-
hverfú. En mikilvægasta stigið í þróun manneskjunnar, segja stóumenn, og það
sem býr að baki tilkomu þessarar virðingar, er þroski skynseminnar og geta mann-
eskjunnar til að breyta á grundvelli skynseminnar. Þegar upp er staðið er þetta
skilgreinandi eðlisþáttur okkar: „Þar sem skynsemin hefur verið gefin skynsemis-
verum, vegna fullkomnari skipanar, verður þessum skynsemisverum náttúrulegt
að lifa réttilega í samræmi við skynsemina."23 Þegar við erum orðin skynsamar
fullorðnar manneskjur, verður það náttúruleg hvöt okkar að breyta skynsamlega.
Að fylgja náttúrunni felst nú í því að fylgja skynseminni: „Því skynsemin", heldur
málsgreinin að ofan áfram, „tekur yfir sem mótandi hvatanna." Hér þarf að hafa
hugfast að skynsamleg breytni verður ekki réttlætt með tilvísun til nokkurs sem
slík breytni tryggir. Skynsamleg breytni er markmið í sjálfu sér. Stóumenn gera
því greinarmun á þeim hlutum sem við veljum og kallast „í samræmi við nátt-
úruna“ og því sem er gott og vísar eingöngu til hins skynsamlega vals fullkom-
innar skynsemisveru. Þessi skoðun er betur skýrð að neðan.
Andstæðingar stóumanna færðu rök gegn þessari hugmynd um eignun sem
þróast. Ein mikilvægasta mótbáran beindist að skrefinu frá sjálfhverfu til virð-
ingar fyrir náunganum: Stóumenn gera svo lítið úr sjálfhverfunni á síðari stigum
þroskasögunnar að möguleikinn á árekstri milli þessara hneigða hverfúr. Hann
hlýtur þó enn að vera til staðar, sögðu gagnrýnendur, enda er sjálfhverfan nátt-
úruleg hvöt.24
Onnur mótrök sneru að þeirri hugmynd stóumanna að skynsemin skipti öllu
máli, en það sem skynsemin tryggði, það sem er í samræmi við náttúruna (svo
sem heilbrigði) skipti engu máli. Cicero orðar gagnrýnina svo: „Eg spyr þá hvers
vegna viskan hafi skyndilega sagt skilið við þessi þungvægu meðmæh náttúrunn-
ar. Jafnvel þótt við leituðum æðstu gæða einhverrar annarrar skepnu en mannsins,
sem samstæði af huga einum saman [...] myndi þessi hugur ekki samþykkja þetta
markmið ykkar. Hann myndi nefnilega vilja heilbrigði [...]“2S
22 Sjá til dæmis Cooper 1996: 267-68. Hann telur ekki að þessi skilningur á náttúrunni sé til merkis
um að náttúran sjálf sé siðferðilegt viðfangsefni (sjá 263-66), ólíkt Annas 1993:138-39.
23 Díogenes Laertíos 7.85-86.
24 Sjá umfjöllun Striker 19962: 256-61, sem rekur hversu hættuleg þessi gagnrýni er kenningu stóu-
manna.
25 Um endimörk góðs og ills 4.26-27