Hugur - 01.06.2011, Page 67

65
Stðísk siðfrœði og náttúruhyggja
gildi og því sem er gott felst í því að hið síðara hlýtur að gagnast manni, leiða
til farsældar. Því jafnvel þótt hlutlaust viðfang með gildi sé í samræmi við nátt-
úruna gæti það mögulega skaðað manneskjuna. Það ætti við um auð, sem spillir
auðveldlega.
Enn fremur gæti manneskja endrum og sinnum við sérstakar aðstæður ekki
átt að velja hlutlaust viðfang með gildi. Aðstæðurnar gætu krafist þess að hún
fórnaði heilbrigði sínu fyrir annað hlutlaust viðfang með gildi. Þá fylgir að jafnvel
þótt samræmi við náttúruna gefi okkur mælikvarðann til að velja hvað skuli gera,
þá er mælikvarðinn ekki alger. Hlutlaus viðföng með mikið gildi kalla stóumenn
ákjósanleg (Ttporiypéva) en hin með mikið vangildi nefnast óákjósanleg. Hin fyrri
myndu samsvara því sem aðrir heimspekingar nefndu líkamleg og ytri gæði.
Meðal elstu stóuspekinga voru skiptar skoðanir á því hvort gera skyldi þennan
greinarmun á hlutlausum viðföngum. Ariston var alfarið andvígur því.28 Fyrst
ekki ætti undanbragðalaust að velja hið ákjósanlega viðfang, villti sýn að gera
upp á milli þeirra og gæfi til kynna að þessi viðföng væru í raun gæði. Mótbár-
an afhjúpar mikilvægan þátt í siðfræði stóumanna. Hefðu stóumenn fallist á að
nákvæmlega enginn gildismunur væri á heilbrigði og heilsuleysi, bærilegum fjár-
hag og sárri fátækt, væri erfitt að finna skynsamlegan grundvöll fyrir vali á öðru
hvoru. Enn fremur gefur þessi flokkun stóumönnum færi á að setja þá reglu, sem
venjulegt fólk gæti fylgt, að velja skyldi hluti sem eru í samræmi við náttúruna,
að öllu jöfnu. Við ættum til dæmis að leggja rækt við heilbrigði. Og reyndar eru
þessar reglur kjölfesta venjulegs fólks. Þær gera því kleift að gera það sem það á að
gera, breyta á viðeigandi hátt. Þetta nefndu stóumenn KaflrjKOV, en Cicero þýddi
með officium, sem löngum var þýtt með skyldu.29
Viðeigandi breytni og rétt breytni
Viðeigandi breytni eða skylda er viss athöfn (ekki tegund af athöfnum) sem
tnanneskju tilheyrir að vinna. Sem manneskjan þroskast kemur skynsemi hennar
fram og verður það afl sem gerir henni kleift að velja á milli mögulegra athafna
og breyta á viðeigandi hátt. Þannig lifir hún í samræmi við eigin skynsömu nátt-
uru. Stóumenn skilgreina viðeigandi breytni sem „samkvæmni í lífinu, sem að
breytninni lokinni hefur skynsamlega réttlætingu.“30 Samkvæmnin er samræmi
yið náttúruna, en skynsamleg réttlæting er sú sem fullkomin skynsemi vitringsins
hefur fram að færa. Breyti þessi fullkomni vitringur, væri breytni hans samkvæmt
skilgreiningu rétt (Katópðcopa). Vitringurinn breytir ekki aðeins á viðeigandi hátt
heldur nauðsynlega á réttan hátt. Þar sem viðeigandi breytni þarf ekki að velta á
vali hlutar sem er í samræmi við náttúruna (t.d. heilbrigði), fyrst aðstæður gætu
krafist annars vals, miðar viðeigandi breytni ekki nauðsynlega að þeim hlutlausu
viðföngum sem eru ákjósanleg. Það er þó reglan sem fylgja skyldi; við eigum að
Um deilu Aristons við Krýsippos, sjá Striker 1996: 231-39.
29 Um greinarmun á skylduhugtaki stóumanna og Kants, sjá Cooper 1996: 275-78. Schneewind
t99ó: 285-301 skýrir greinarmuninn ekki síst með tilvísun til ólíkrar sýnar á náttúruna (297-98).
3° Stobajos 2.85.