Hugur - 01.06.2011, Side 73

Hugur - 01.06.2011, Side 73
7i Stóísk siðfrœði og náttúruhyggja um. Vegna frumhvata sinna og sjálfsbjargarviðleitni sem náttúran hefur gætt manneskjuna, og síðar vegna annarra hvata, knýja sumar sýndir manneskjuna til athafna. Þetta eru sýndir þeirra hluta sem eru í samræmi við náttúruna. I full- orðnum skynsemisverum eru þessar sýndir skynsamlegar í þeim skilningi að orð- um má koma að þeim; þær hafa yrðanlegt innihald.Til að manneskja breyti (eða sé knúin til að breyta) á ákveðinn hátt, þarf hún fyrst að samþykkja sýndina. Eftir samþykkið getur manneskjan breytt. Samþykkið sjálft er hins vegar viðfangsefni skynseminnar. Ef vel á að vera samþykkir skynsemisveran aðeins þær sýndir sem stóumenn nefndu þekkjanlegar. Þær eru skýrar og greinilegar birtingarmyndir sjálfs viðfangsins. Að öðrum kosti ætti manneskjan að fresta dómi. Geta mann- eskjunnar til að samþykkja eða fresta dómi gæðir hana ábyrgð á eigin athöfnum. Fyrst kenndir eru hvatir sem velta á því að manneskjan samþykki sýndir, sam- þykki það sem kemur henni einhvern veginn fyrir sjónir, þá eru kenndir skyn- semisdómar, en þó af ákveðnu tagi: „kennd er öfgafull hvöt sem óhlýðnast skip- unum skynseminnar, eða hreyfing sálarinnar sem er óskynsamleg og andstæð náttúrunni."42 Ástæðan fyrir því að kenndir eru rangir dómar er sú að þær telja hlutlausu viðföngin til gæða, jafnvel þau sem eru í samræmi við náttúruna, en hin sem eru andstæð náttúrunni telja þær til böls. Löngun og ánægja eru dómar um að eitthvað gott sé innan seilingar eða til staðar (t.d. heilbrigði), en ótti og angist eru dómar um að eitthvað slæmt sé yfirvofandi eða orðið (t.d. heilsuleysi). Þar sem ekkert er gott eða slæmt nema dyggð og löstur, hljóta kenndirnar að vera rangir dómar. Ofgarnar sem einkenna kenndir má skýra með því að skynsemin glatar völdum. Krýsippos notar líkingu: „Þegar einhver gengur í samræmi við hvöt sína hreyfast leggirnir ekki á öfgafullan hátt heldur í samræmi við hvötina, þannig að hann getur numið staðar eða beygt þegar hann vill. Þegar fólk hleypur í samræmi við hvöt sína er þessi ekki lengur raunin, heldur tekur hreyfingin fram úr hvötinni, þannig að þeir æða áfram ófærir um að beygja um leið og þeir byrja. Eitthvað svipað, held ég, gerist með hvatir þegar þær fara fram úr því sem skyn- semin tiltekur."4-’ Þeir bættu því við að vitringurinn, sem lætur ekki hlutlausu við- föngin hafa þessi áhrif á sig, finnur til einhvers sem í fyrstu mætti halda að líktist kenndum, nefnilega góðum geðhrifum. Hann óttast ekki heldur er hann varkár, finnur ekki til ánægju heldur gleði, óskar sér en langar eklú. Meginmunurinn felst í því að þessi geðhrif vitringsins beinast aðeins að því sem er raunverulega gott og vont. Þess vegna eru þau öfgalaus og skynsamleg. Þessi hugmynd stóumanna um kenndir er eðlilegt framhald af kenningu þeirra um hið góða, að ekkert sé gott uema dyggð og ekkert slæmt nema löstur, allt annað hlutlaust. Geðhrifin góðu eru hins vegar ljóslega tilraun þeirra til að koma til móts við þá sem finnst að líf vitringsins hljóti að vera í einhverjum skilningi ánægjulegt. 42 Stobajos 2.88. 43 Galenos, Um kenningar Hippókratesar og Platons 4.2.
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164

x

Hugur

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Hugur
https://timarit.is/publication/603

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.