Hugur - 01.06.2011, Blaðsíða 98

96
Guðbjörg R. Jóhannesdóttir og Sigriður Þorgeirsdóttir
(maður starir á svanina þar til þeir hverfa úr augsýn, finnur þörf fyrir að festa
augnablikið á blað eða filmu, deila því með öðrum, halda því áfram á einhvern
hátt). Þessa þrá eftir endurtekningu má einnig líta á sem þrá eftir því að dvelja í
augnablikinu, löngun til þess að halda áfram að stara og leyfa viðfanginu að hafa
áhrif á vitundina. Heimspekingar hafa oft lýst fegurð sem einhverju sem tekur á
móti manni, eins og Elaine Scarry hefur bent á: „Það lyftist upp frá hlutlausum
bakgrunninum eins og það komi fram til þess að bjóða þig velkomna - eins og
það væri hannað til þess að henta skynjun þinni“.13 Það eiga sér sem sagt stað ein-
hverskonar samskipti: Fegurð er ákall, hún kallar á athygli mína og þegar athyglin
hlýðir kallinu býður fegurðin mig velkomna og veitir mér aðgang að viðfangi sínu
- hún leyfir mér að opna skilningarvitin á þann hátt að viðfangið birtist mér í allri
sinni eigin veru; vera þess óháð öllu öðru skín.
Afmiðjun sjálfsins
Nauðsynlegur fylgifiskur þessarar einföldu þrár eftir endurtekningu, því að opna
sig fyrir og dvelja við fegurðaraugnablikið, er það sem Scarry kallar róttæka af-
miðjun (e. radical de-centering)\
A augnablikinu sem við sjáum eitthvað fallegt, göngumst við undir rót-
tæka af-miðjun. Fegurð, samkvæmt Simone Weil, krefst þess af okkur að
við „gefum upp á bátinn ímyndaða stöðu okkar í miðjunni“ [...]. Þegar
við mætum faUegum hlutum [...] virka þeir eins og litlar rifur í yfirborð
heimsins sem draga okkur inn í stærra rými [...] eða þeir lyfta okkur, láta
jörðina snúast fyrir neðan okkur um nokkra sentímetra, svo að þegar við
lendum finnum við að við stöndum í annarskonar tengslum við heiminn
en við gerðum áður. Það er ekki það að við hættum að standa í miðju
heimsins, því við stóðum aldrei þar. Frekar hættum við jafnvel að standa
í miðju okkar eigin heims. Við víkjum viljandi til hliðar fyrir því sem við
stöndum frammi fyrir.14
Þessi lýsing gefur til kynna vitund sem vaknar um að við erum vegna þess að
við erum hluti af stærri heild. Þegar við finnum samhljóm með þessari heild,
af-miðjumst við er við verðum þess áskynja að mörk sjálfsins verða óljós vegna
samruna við eitthvað meira og stærra en það.
Scarry vitnar einnig í Iris Murdoch, en hún kallaði þessa af-miðjun sem
fegurðarupplifunin skapar „af-sjálfun“ (e. un-selfing). Samkvæmt Murdoch er feg-
urð „það augljósasta í umhverfi okkar sem kallar á ,af-sjálfun‘“.15 Um leið og þessi
af-miðjun eða af-sjálfun á sér stað öðlumst við annarskonar aðgang að heiminum,
því sem fyrir augu okkar (og önnur skilningarvit) ber. I stað þess að ég-ið sé miðj-
13 Scarry 2001: 24-25. Hún nefnir m.a. Hómer, Platon, Tómas af Akvínó, Plótínos og Dante sem
dæmi um heimspekinga sem lýsa fegurð á þann hátt.
14 Sama rit: 111-112.
15 Sama rit: 113.