Hugur - 01.06.2011, Síða 113

Hvað erfrumspeki?
iii
standa er aðeins eitt víst: Vísindin vilja ekki neitt um neindina vita. Þegar allt
kemur til alls er þetta hinn vísindalega agaði skilningur á neindinni. Við vitum af
henni, með því að vilja ekkert um hana, neindina, vita.
Vísindin vilja ekki hafa neitt með neindina að gera. En hitt er jafnvíst: Þegar
vísindin reyna að tjá sig um eigið eðli kalla þau á neindina sér til hjálpar. Þau
notfæra sér það sem þau afneita. Hvaða mótsögn er þarna á ferðinni?
Með því að íhuga núverandi tilvist okkar - sem vísindalega ákvarðaða - erum
við lent í togstreitu. Fyrir tilstilli þessarar togstreitu hefur þegar vaknað spurning.
Spurninguna þarf aðeins að færa í orð: Hvað með neindina?
Ú,tfœrsla spurningarinnar
Utfærsla spurningarinnar um neindina verður að setja okkur í þá stöðu að unnt
verði að gefa svar, eða þá að ljóst verði að ómögulegt sé að svara henni. Neindin
er viðurkennd. Vísindin afneita henni með yfirlætislegu afskiptaleysi sem því sem
„ekki er til“.
Engu að síður reynum við að spyrja eftir neindinni. Hvað er neindin? Fyrsta
áhlaupið að þessari spurningu leiðir óðara nokkuð óvenjulegt í ljós. Með þessari
spurningu gefum við okkur neindina fyrirfram sem eitthvað, sem „er“ svona og
svona - sem eitthvað sem er. En neindin er einmitt alger andstæða þess sem er.
Spurningin um neindina - hvað og hvernig hún, neindin, er - snýr því sem hún
beinist að upp í andstæðu sína. Spurningin rænir sig sínu eigin viðfangi.
A sama hátt eru líka öll svör við þessari spurningu, eðli hennar samkvæmt,
ómöguleg. Því þau eru öll nauðsynlega föst í forminu: Neindin „er“ þetta og hitt.
Þegar neindin á í hlut eru spurningar og svör jafn fáránleg í sjálfum sér.
Af þessum sökum þarf ekki að koma til þess að vísindin vísi spurningunni á
bug. Hin viðtekna frumregla hugsunarinnar, lögmálið um mótsögnina sem ber að
forðast, hin almenna „rökfræði", greiðir þessari spurningu rothögg. Því ef hugs-
unin, sem eðli sínu samkvæmt er alltaf hugsun um eitthvað, hugsaði um neindina,
gengi hún í berhögg við sitt eigið eðli.
Vegna þess að olckur er þannig meinað að gera neindina yfirleitt að viðfangs-
efni, erum við komin að leiðarlokum með spurningu okkar um neindina - að
því gefnu að í þessari spurningu fari „rökfræðin" með æðsta úrskurðarvald, að
vitsmunirnir séu meðalið og hugsunin vegurinn til þess að öðlast upprunalegan
skilning á neindinni og ráða mögulegri afhjúpun hennar.
En er hægt að hrófla við alræði „rökfræðinnar"? Eru vitsmunirnir ekki raun-
verulega herrar spurningarinnar um neindina? Við getum jú aðeins með þeirra
hjálp skilgreint neindina og sett hana fram sem vanda, jafnvel þótt um sé að ræða
vanda sem eyðir sjálfum sér. Því neindin er neitun á öllu sem er, hún beinlínis er
ekld. Með þessu móti seljum við neindina undir ákvörðunarvald þess sem ekki
er og þar með þess neitaða. En neitunin er, samkvæmt hinni ríkjandi og óspjöll-
uðu kenningu „rökfræðinnar", sérstök vitsmunaleg aðgerð. Hvernig getum við þá
viljað segja skilið við vitsmunina í spurningunni um neindina, hvað þá í spurning-