Hugur - 01.06.2011, Blaðsíða 120

n8 Martin Heidegger
Frá fornu fari hefur frumspekin kveðið sér hljóðs með setningu sem vissulega er
margræð: ex nihilo nihilfit, úr engu verður ekkert. Þótt neindin sjálf verði aldrei að
eiginlegu vandamáli þegar fjallað er um þessa setningu, þá færir hún þó, í samræmi
við viðhorfið til neindarinnar hverju sinni, hinn ríkjandi grundvallarsldlning á því
sem er í orð. Hin forna frumspeki skilur neindina í merkingu þess sem ekki er,
þ.e. sem ómótað efni sem sjálft getur ekki tekið á sig svipmót (eidos) þess sem er.
Það sem er, er hin sjálfskapaði skapnaður, sem sýnir sig sem slíkur í mynd (ásýnd).
Uppruni, réttmæti og takmörk þessarar hugmyndar um veruna eru jafn lítið rædd
og neindin sjálf. Kristin kenning afneitar aftur á móti sannleika setningarinnar ex
nihilo nihilfit, og gefur þar með neindinni breytta merkingu sem algerri fjarveru
þess sem er utan guðs: ex nihilo fit - ens creatum. Neindin verður nú að andheiti
við það sem eiginlega er, við summum ens, að guði sem ens increatum. Einnig hér
gefur útlegging neindarinnar vísbendingu um grundvallarskilninginn á því sem
er. Hin frumspekilega umfjöllun um það sem er heldur sig samt á sama plani og
spurningin um neindina. Spurningarnar um veruna og neindina sem slíkar Uggja
báðar niðri. Þess vegna er enginn gaumur gefinn að þeim vanda, að ef guð skapar
úr neindinni, þá hlýtur einmitt hann að geta tengst neindinni. En ef guð er guð,
þá getur hann ekki kannast við neindina, ef hið „algera" á að útiloka allt neikvætt
á annað borð.
Þessi grófa sögulega upprifjun sýnir neindina sem andhugtak við það sem er í
eiginlegum skilnigi, þ.e. sem neitun þess. En jafnharðan og neindin verður með
einhverjum hætti að vandamáli, fær þessi andstæða ekki aðeins skýrari merkingu
heldur vaknan fýrst hin eiginlega frumspekilega spurning um veru þess sem er.
Neindin er þá eldd lengur hin óalcveðna andstæða þess sem er, heldur afhjúpar
hún sig sem tilheyrandi veru þess sem er.
„Hrein vera og hrein neind eru sem sagt það sama.“ Þessi setning Hegels (Wis-
senschaft derLogik, I. bók, WWIII, bls. 74) á fullan rétt á sér. Vera og neind heyra
saman, en ekki vegna þess ,að báðar - séð út frá hugsunarhugtaki Hegels - eru
jafn óskilgreindar og ómiðlaðar -, heldur sökum þess að veran sjálf er í eðli sínu
endanleg og opinberar sig aðeins í yfirstigi tilverunnar sem er haldið út í neind-
ina.
Ef spurningin um veruna sem slíka er á annað borð hin alltumlykjandi spurn-
ing frumspekinnar, þá reynist spurningin um neindina vera af því tagi að hún
umvefur heild frumspekinnar. En spurningin um neindina spannar um leið heild
frumspekinnar að svo miklu leyti sem hún neyðir okkur til að standa frammi fyrir
vandanum um uppruna neitunarinnar, þ.e. í raun frammi fyrir ákvörðuninni um
réttmæti drottnunar „rökfræðinnar" í frumspekinni.
Gamla setningin ex nihilo nihilfit öðlast þá aðra merkingu, sem varðar veru-
vandann og hljóðar svo: ex nihilo omne ens qua ensfit. I neind tilverunnar kemur
það sem er í heild fyrst til sjálfs sín eins og því er eiginlegt, þ.e. á endanlegan hátt.
Hvernig hefur þá spurningin um neindina, ef hún er frumspekileg, sett spyrjandi
tilveru okkar í spurn? Við lýsum tilveru okkar, eins og við upplifum hana hér og
nú, með því að segja að hún sé ákvörðuð af vísindunum. Ef tilvera okkar, ákvörðuð