Hugur - 01.06.2011, Blaðsíða 146

144
Ritdómar
isins mætt þeim af nokkurri hörku. Að
mati Jóns eru átök almennt „mikilvægur
hluti stjórnmálavettvangsins en ekki böl
sem mögulegt er [...] að vinna bug á“
(112). Hið raunverulega böl má hins veg-
ar segja að liggi í aukinni tæknivæðingu
stjórnmálanna sem hefur víðtæk sam-
félagsleg áhrif um leið og hún takmarkar
möguleika almennings til þess að hafa
áhrif á þjóðfélagið. Jón segir okkur í dag
standa „frammi fyrir þeirri þversögn að
orðræða stjórnmálanna hefur einangrast
frá viðhorfum, hugsunum og hugsjónum
alls almennings og sem stór hluti hans
vill umræðu - og átök - um.“ Þess vegna
sé „við því að búast að um leið og hefð-
bundin stjórnmálaþátttaka dregst saman
[...] muni mótmælaþátttaka fara vax-
andi“ (35).
I þessu samhengi teflir höfundur fram
þeirri tilgátu sinni að andófshreyfing-
ar reyni að öðlast stöðu „samtalsaðila“
við stjórnvöld, staða sem geri þær t.a.m.
frábrugðnar venjulegum þátttakendum í
flokkapólitík. Með aðgerðum sínum reyni
slíkar hreyfingar þannig að þvinga stjórn-
völd til þess að hlusta á sig og bregðast við
áherslum sínum í opinberri stefnumótum
hinna síðarnefndu og ákvarðanatöku.
Engu að síður þurfi slíkar hreyfingar að
gæta sín að fara ekki offari í aðgerðum
sínum og glata þar með þeim siðferðis-
legu yfirburðum sem kröfur þeirra kunna
að hafa öðlast í hugum fólks í samanburði
við stefnu stjórnvalda. En yfirvöld þurfa
líka að kunna að bregðast rétt við tilkomu
slíkra hreyfinga, þ.e.a.s. að viðurkenna þær
sem lögmætan „samtalsaðila", þegar svo
ber undir, í stað þess að reyna að afgreiða
þær sem „atvinnumótmælendur“ eða ann-
an „skríl“. Bæði kunni þannig varnarvið-
brögð að snúast í höndum stjórnvalda, auk
þess sem Jón tiltekur beinlínis siðferðisleg
rök fyrir að þau nálgist andófshreyfingar
af opnum huga: „Islensk stjórnvöld hafa
væntanlega sömu skyldur við þegna sína
og heiminn og stjórnvöld alls staðar ann-
ars staðar í heiminum: Opna leiðir frekar
en loka þeim, örva hugmyndir frekar en
að kæfa þær, hlusta á fólk frekar en að láta
eins og mótmæli og andstaða séu duttl-
ungar og frekja.“ (36) Þvert á móti, segir
Jón: „Ef lýðræði felst í áhrifum almenn-
ings á ákvarðanatöku er gagnrýni, andóf
og mótmæli kröftugasti og eðlilegasti
farvegurinn til að keppa um og hafa slík
áhrif." (51)
Þegar leitað er að heimspekilegum for-
sendum fyrir þessari afstöðu höfundar
má finna í öðrum hluta bókarinnar, sem
nefnist „Ágreiningur, togstreita, átök“,
gagnrýni hans á þá sterku hefð innan
stjórnmálaheimspeki samtímans að gera
greinarmun á „umdeilanlegum lífsgildum“
annars vegar og „grunnreglum réttlætis
og sanngirni“ hins vegar, sem formlegar
leikreglur við lýðræðislega ákvarðanatöku
taki mið af (87). Þvert á móti heldur Jón
því fram að einnig á síðarnefnda sviðinu
ríki ólíkt verðmætamat og lífsskoðanir.
Því þurfi menn stöðugt að geta rökrætt
leikreglur samfélagsins og vera reiðubúnir
til þess að breyta þeim í kjölfarið - og helst
með aðstoð siðfræðinnar, sem „leysir [þó
engan] vanda í eitt skipti fyrir öll“ (93).
En þótt hugmyndir Jóns dragi þannig
dám af svokölluðu „ágreiningslíkani um
lýðræði" í anda Chantal Mouffe o.fl. er
augljóst af lestri bókarinnar að sú stefna
sem mótar höfund langmest er heim-
spekilegur pragmatismi þeirra Charles
Peirce, Johns Dewey og Richards Rorty.
1 kynningargrein á stefnunni sem er að
finna í lokahluta bókarinnar, „Áróður
fyrir veruleika", sést hvernig áðurnefnd
siðferðisleg skylda stjórnvalda til þess að
„örva hugmyndir frekar en að kæfa þær“
samræmist fullkomlega þeirri afstöðu
Deweys „að hin almenna skipun frelsis
sé líklegri til að auðga reynslu manna,
gera hana fjölbreyttari og þar með frjórri
til framleiðslu nýrra hugmynda, heldur
en reynsla sem haldið er í skefjum með
valdbeitingu“ (237).
Raunar hefði verið talsvert „lesenda-
vænna“ að birta þessa inngangsgrein um