Helgafell - 01.09.1944, Qupperneq 171

BÓKMENNTIR
329
ust, fæturnir réttust fram í öklanum,
liðir stirðnuðu og vöðvar hörðnuðu;
það sá í iljar manninum, að hann var
í nýstögluðum skóm. Hundarnir komu
fram á veggbrúnina og geltu oní tótt-
ina“. — Hér eru það nýstaglaðir
skórnir, sem fullkomna myndina svo,
að við vitum ekki fyrr en við stönd-
um þarna og horfum á, verðum að
horfa á það allt, sjá manninn í nekt
sinni og svipu böðulsins heita af blóði
ríða um hrygg hans, um bak kúgaðs
lýðs.
Svartur tötramaður ljótur, það er öll
lýsingin á Jóni Hreggviðssyni í upp-
hafi, síðan er bætt við hvítum tönnun-
um í svörtu skegginu og er það eins
konar stef í þessari undarlegu hetju-
hljómkviðu, sem saga Jóns er. Annað
slíkt stef er Gunnar á Hlíðarenda,
einnig margendurtekið í ýmsum til-
brigðum. En þótt lýsingin sé ekki
lengri höfum við manninn allan strax
í fyrsta kaflanum eftir hið stutta sam-
tal hans við böðulinn og öldunginn,
því þótt mynd hans færist í aukana,
eftir því sem á söguna líður, er hann
i rauninni alltaf samur; það hrín ekk-
ert á honum. Þessi tröllaukna ímynd
íslenzkrar alþýðu, langsoltinnar og
hýddrar, þessi dauðamaður, sem ekk-
ert fær bugað í leitinni að réttlæti, er
svo sérstæður einstaklingur, að við
þekkjum hann líkt og mann, sem við
kynntumst einhvern tíma fyrir löngu,
og kemur okkur það mikið við,
að við getum ekki gleymt honum. Ef
tilsvör hans sum eiga ekki eftir að
verða að orðskviðum, eins og tilsvörin
í Njálu, þá er ég illa svikinn. Og
manstu eftir henni dóttur hans ? Það
er ekki eytt á hana mörgum orðum og
þó finnst mér hún hljóti að verða flest-
um minnisstæð, ,,í rifinni klukku, hvít
og svört og mjó“ ög með augun
hans föður síns, umleikin töfrum alls
ungviðis mitt í óhroðanum í kringum
hana. Eða þá konan í bókinni, hið
ljósa man, Snæfríður lögmannsdóttir,
æskan sjálf, jafn lifandi fögur í gleði
sinni og örvæntingu. 1 beinni frásögn
er ekki mikið skýrt frá ástum hennar
og Arnas Arnæusar, en sú saga er ofin
í alla uppistöðu bókarinnar, angurvær
og örlagaþung.
Arnas Arnæus. Stendur ekki ljómi
nú þegar um nafnið eitt ? Ef svo er
ekki, þá eigum við ekki skilið slíka
gjöf, sem þessi mannlýsing er. Mér
finnst hún útaf fyrir sig eitt mesta af-
rek bókarinnar, því svo auðsæ er tign-
un og aðdáun höfundar á þessari sögu-
hetju, að maður gæti haldið, að hún
hefði verið í hvað mestri hættu stödd
að verða táknið eitt. En eins og ég
drap á áðan, er öllu óhætt, og þótt
glæsileiki, siðfágun og vammleysi
þessarar myndar sverji sig meir í ætt
hugsjónar en veruleika, er hún engu
síður mynd lifandi manns og mikils
einstaklings, og það er gott að hafa
kynnzt þessum manni, eiga þennan
mann. Persónur í bókum geta verið
þegnar þjóðfélagsins, þótt nöfn þeirra
finnist ekki í manntalinu, áhrifamenn,
þótt þeir séu ekki kvaddir á aðrar ráð-
stefnur en þær, sem við höldum hið
innra með sjálfum okkur. Hamlet er
mér raunverulegri en Mr. Eden, og
ætli Hamlet og Falstaff eða Grett-
ir og Gunnar á Hlíðarenda, hafi ekki
haft áhrif gegnum aldir á borð við
margan stjórnmálamann ? Ég hef það
á tilfinningunni, að Arnas eigi eftir að
koma mikið við sögu enn og bíð þess
með óþreyju að kynnast honum betur.
Ef mikið böl á eftir að hitta þennan
mann á hann samúð okkar vísa; hann
á hana frá því augnabliki að hann
stígur inn yfir þröskuld bókarinnar og
yfir þröskuld Jóns Hreggviðssonar á
Rein.
Með áhrifameiri hætti var ekki hægt
að kynna okkur manninn í upphafi,
ekki hægt að leiða hann fram á svið,
sem rúmaði í senn meiri andstæðu