Helgafell - 01.09.1944, Síða 210

368
HELGAFELL
21. bók Guðmundar Hagalíns. Kunnugt var það
áður, hverjum lesandi manni, að ólatur hefur
Guðmundur Hagalín verið til þess að stinga
niður penna sínum. En mér fór þó svo, að ég
hafði tæpast gert mér grein fyrir því, að það
væri orðið svona mikið, sem eftir hann liggur.
Hitt má nærri kalla ofrausn, þegar útgefandinn
fer að leysa þessa tölu upp í frumgerendur
sína í eftirfarandi formúlu:
,, . . . 3x7 = 21 og 3 og 7 eru heillatölur'‘.
Manni verður alveg ósjálfrátt á að spyrja:
Heillatölur hverjum, Hagalín, lesandanum, út-
gefandanum? Og hvers mun þurfa við, til þess
að verða þeirra heilla aðnjótandi, svo fremi, að
dulspá þessi taki til lesandans? Kaupa allar
bækur Hagalíns, eða myndi nægja að kaupa
þá þriðju, sjöundu (væntanlega einnig þá fjórt-
ándu) og loks þessa síðustu, Förunauta. Eða
myndi mega ætla, að rausn tilverunnar væri
svo yfrið meiri mannlegum skilningi, að hún
ein nægi, þessi síðasta bók Hagalíns, til þess
að verða töfragripurinn, sem tryggi heill hverj-
um þeim, er hana handleikur? Mikið myndum
við mörg verða útgefendum bóka þakklát, ef
þeir gætu neitað sér um að vera með þessu
líkar ,,hundakúnstir“ framan í kaupendum sín-
um. Og höfundur má vera mjög lélegur, ef
bók hans á að græða nokkuð til muna á svona
spekimálum ,,frá eigin brjósti** útgefandans. En
ágætum höfundi, eins og Guðmundi Hagalín, er
sízt greiði gerður með því að leiða bók hans
fram í flíkum, sem aðeins geta kallað fram
meinglettið bros hjá þeim fáu útvöldu, sem af-
káraskapur lífsins verður fremur að hlátursefni
en umvöndunar.
Sögurnar í bók þessari eru níu talsins og
ein þeirra, KirkjuferS, alllöng. Og um þær er
það í skemmstu máli að segja, að þær eru hver
annarri skemmtilegri og sumar bráðsnjallar.
Hygg ég það skrumlaust mál, að Hagalín hafi
aldrei tekizt betur en í sumum þessara sagna.
Hagalín nýtur í þessari bók allra sinna beztu
kosta, er meinfyndinn og skemmtilegur, skarp-
ur í athugun og lýsingum, fjör og hraði í
frásögninni og oftast nær skilmerkilega gengið
frá lausn söguefnisins. En þó þykir mér af
bera í þessari bók um persónusköpun Haga-
líns, og er honum orðin hún næsta þjálfuð í-
þrótt. I þessari bók leiðir Hagalín ekki fram
eina einustu persónu svo, að hún sé dauf eða
óljós. Persónurnar eru þvert á móti ákaflega
skýrt skynjaðar og leiddar fram með skörpum
einkennum, svo að ýmsar þeirra verða manni
harla minnisstæðar að loknum lestri. Hefur
Hagalín stöðugt verið að fara fram í þessari
íþrótt. Hitt er annað mál, að sumum kunni að
finnast, að Guðmundur Hagalín stýrði ef til
vill helzti nærri sumum fyrirmyndum sínum
í sagnagerðinni, svo að kunnugir myndu geta
talið sig þekkja þær úr samtíð sinni og lífi.
Ég get ekki verið á sama máli um þetta, enda
ætla ég, að dr. Steingrímur Þorsteinsson hafi
með rannsóknum sínum á skáldskap Jóns Thor-
öddsens og hinu merka riti sínu um hann, fært
sönnur á það, að stórskáldum í allra fremstu
röð hafi þótt sér vansalaust að grípa nokkuð
nærri sér um fyrirmyndir persóna sinna. Baga-
laust er það einnig, þó að vinnubrögð nokkurra
höfunda beri það allskýrt með sér, hvernig
skáldsmíðar verða yfirleitt til. Efniviður endur-
minninga, reynslu og skynjana er þar drjúg-
um meiri þáttur verksins en allur þorri manna
lætur sig gruna, — að minnsta kosti í öllum
þeim skáldskap, sem ber á sér lífsmark veru-
leika og sannleika. Ég verð því fremur að telja
þetta til kosta en lýta á skáldskap Guðmundar,
og það gefur frásögn hans einatt sterkan og
trúan veruleikablæ. Kemur Guðmundi þar vel
í hald, hve glöggur og minnugur athugandi
hann er. Ég er til dæmis ekki í vafa um, að
Messan í garðinum er óður um ævistarf og per-
sónu síra Sigtryggs Guðlaugssonar á Núpi. —
A mælistiku ævisagnaritarans, sem hér á alls
ekki við, myndi sennilega mega tæta hana
sundur, og það árar þá verr með smámuna-
seggi á þessu landi árið 1944 en einatt endra
nær, ef einhverjum finnst það ekki ómaksins
vert. En mér þykir ennþá vænna um söguna
fyrir bragðið, og finnst nú, sem síra Sigtryggur
hefði að nokkru leyti legið óbættur hjá garði,
ef honum hefði ekki verið kveðinn slíkur óður,
áður en hann var allur.
En ég get ekki skilizt svo við þetta mál, að
ég segi ekki Guðmundi Hagalín, að í sögunni
Sanda-Gerður virðist honum hafa orðið á
skemmtileg slysni. Ég hafði skammt lesið af
sögunni, er ég þóttist af lýsingunni og öllu tali
mannsins kenna fornvin minn einn í annarri að-
alsögupersónunni, Einari Höskuldi. En svo ríkur
er hann Hagalín í hug, að þegar kemur nokkuð
fram í söguna, er Einar Höskuldur búinn að
skipta um nafn og heitir nú Einar Hermann
rakleitt í höfuðið á nafna sínum í lífinu. Ég
gat ekki varizt brosi, og atvikið er reyndar ekki