Helgafell - 01.09.1944, Side 211

BÓKMENNTIR
369
alls ófróðlegt um vinnubrögð skáldsagnahöfunda,
þegar við fáum tækifæri til þess að skyggnast
inn í Kina andlegu verkstofu þeirra.
Kirkjuferð heitir lengsta sagan í bókinni og
að ýmsu hin efnismesta. En þar hefur höfund-
urinn að vissu leyti eyðilagt efnið í höndum
sér með óheppilegu formi. Lesandinn fær alla
söguna á aðra og þriðju hönd í gegnum sögu-
mann, og þetta verður sums staðar nokkuð þreyt-
andi og óeðlilegt. Ekki er og trútt um, að Guð-
mundur ýki nokkuð málkæki sumra persóna
sinna í þessari sögu og fleirum, og er það til
lýta.
Annars er ég ekki í vafa um, að bók þessi
verður til að auka vinsældir Guðmundar og
tryggja honum enn betur í vitund þjóðar sinnar
þann sess, að hann sé með snjöllustu mönnum
í íþrótt sinni hérlendis og boðlegur vel á bóka-
markaði hverrar þjóðar sem væri. Jafnvægið er
meira í stílnum á þessari bók Hagalíns en ein-
att áður og sérvestfirzkunni stillt svo vel í hóf,
að nú er hún aðeins til bragðbætis, en hefur
stundum verið nálega við of.
Bókin er myndarlega út gefin.
S/gurður Einarsson.
Heimurinn er sem hálagler
Ivar Lo-Johansson: GATAN. Gunnar
Benediktsson ísl. Víkingsútg. Rvík 1944.
512 bls. Verð: kr. 44—.
Saga þessi vakti mikla athygli á Norðurlönd-
um, þegar hún kom út árið 1935, einkum þó í
ættlandi höfundarins, Svíþjóð, þar sem hún er
enn í dag meðal hinna mestlesnu bóka. Nýstár-
leiki hennar var ekki fólginn í neinum sérstök-
um glæsileik, hvorki um skáldlegan stíl né bygg-
ingu, sem skipt gæti skoðunum almennra les-
enda og gagnrýnenda í andvíga flokka, heldur
lá hann einfaldlega í hinu, að hún fjallaði um
ákveðin félagsleg vandamál af fyllri hreinskilni
og einurð en tíðkazt hafði um skeið. Hún lýsti
sem sé flótta unga fólksins úr sveitunum til
borgarinnar, þar sem forboðarnir að atvinnuleysi
og eymd komandi kreppuára biðu þess, sam-
hliða rótleysi og umkomuleysi. Og hún varpaði
óhjúpuðu ljósi á ýmis konar spillingu og mein-
semdir, meðal annars líf og örlög hamingju-
snauðustu barna þjóðfélagsins, götukvennanna,
og ekki hvað sízt kynsjúkdómabölið. En þrátt
fyrir hið ömurlega efni og einkar hversdagslega,
en hispurslausa framsetningu, var henni þegar
skipað á bekk með beztu og heiðarlegustu skáld-
sögum, sem ritaðar voru á Norðurlöndum á þess-
um árum.
Hinu ber ekki að leyna, að sagan er nokkuð
gölluð sem hlutlæg og ádeiluþrungin samfélags-
mynd. Viðhorf höfundarins til borgarinnar er
mótað gegnum lýsinguna á höfuðpersónunni,
greindum sveitapilti, sem getur ekki unað sér á
æskustöðvunum fremur en aðrir ungir piltar,
en virðist þó öðrum þræði líta á segulinn mikla,
borgina, sem eins konar ígerð í þjóðfélaginu og
jafnframt dularfulla og volduga höfuðskepnu, ó-
háða öðrum. Honum reynist ókleift að öðlast víð-
tæka þekkingu og skilning á lögmálum hennar
og margbreytileik, svo að sjónhringur hans er
heftur við þröngan, afmarkaðan flöt, sem hon-
um láist að tengja órjúfanlega við aðra jafn-
mikilvæga eða mikilvægari fleti. Sömuleiðis
bregður þeirri vitneskju hvergi fyrir, að hinztu
ástæðnanna til mannlegrar niðurlægingar og ó-
hamingju sé einatt að leita í hagkerfi og stjórn-
skipulagi. Höfundurinn er, engu síður en sveita-
pilturinn, sem hann skrifar um, áttavilltur í
myrkviði þjóðfélagsins og getur ekki bent á
neina jákvæða lausn á vandamálum samtíðar
sinnar. Adeila hans felst einungis í nákvæmri
ljósmyndun á almennum og miður æskilegum
staðreyndum, en myndina skortir hins vegar
fyllingu þá og dýpt, sem andstæðurnar einar
megna að skapa. Frásögnin og stíllinn bera
vandvirkni og samvizkusemi vitni, en ekki í
sama mæli listrænni einbeitingu, meitlun, sam-
þjöppun og átökum, svo að straumlag sögunn-
ar tekur engum verulegum breytingum frá upp-
hafi til enda, þótt hún skipti um svið og greini
frá ólíkum atburðum. Hún nálgast hvergi að
vera stórbrotin, en hitt er samt mikill kostur,
að hún er alls staðar sönn — innan takmarka
sinna.
Það má telja ávinning, að bókin skuli loks
hafa verið íslenzkuð. Hún hefði reyndar mátt
koma nokkru fyrr, því að allt, sem hún lýsir,
hefur gerzt meðal okkar á síðustu tveimur ára-
tugum, aðeins í ofurlítið smærri stíl og á ofur-
lítinn frábrugðinn hátt. Hún á áreiðanlega eftir
að vekja engu minni athygli hér en annars staðar
á Norðurlöndum, enda ætti hún að geta orðið
okkur til glöggvunar um ýmislegt í þjóðlífi okk-
ar og jafnframt umhugsunar. íslenzka þýðing-
in er í heild mjög snoturlega gerð, en sums
staðar bregður þó fyrir dönskuskotnum setning-
HELGAFELL 1944
24