Helgafell - 01.09.1944, Page 229

LÉTTARA HJAL
387
heimilisháttum hinna gömlu þjóða Evrópu,
verður ekki af þeim skafið, að það bezta í
andlegri menningu þeirra hefur jafnan verið
mjög skrumlaust og ósvikið. Vér eigum að
vera menn til þess að taka feginshendi hverj-
um þeim skerfi, sem aðrar þjóðir leggja þekk-
ingu vorri og menningu, og höfum naumast
efni á því að hafna nokkrum skynsamlegum
viðskiptum við vinsamleg ríki, en allra sizt
megum vér þó við því að gjalda aðdáun vora
á þeim með vanmati á oss sjálfum. Þess vegna
er oss t. d. rétt og skylt að bera heiibrigða
virðingu fyrir hinni bjartsýnu og athafnasömu
þjóð Bandaríkjanna, en jafn þarflaust væri oss
að gleyma því, að hún hefur engu síður ástæðu
til að meta og virða vora eigin menningu, sem
er vitanlega miklu eldri og sjálfsagt í ýmsum
greinum merkilegri. Vér höfum t. d. lagt af
mörkum mjög álitlegan skerf til heimsbók-
menntanna löngu áður en nokkur maðurhófað
draga til stafs í Bandaríkjunum, og þó að þau
hafi nú mikilsverða forustu um verndun frels-
is og lýðræðis í heiminum, eru samt ckki lið-
in nema áttatíu ár frá því þau urðu að láta
blóðuga styrjöld sín á millum skera úr um
réttinn til að reka þrælasölu og þrælahald,
en það er siðleysi, sem íslendingum þótti fyr-
ir átta hundruð árum sjálfsagt að leggja nið-
ur þegjandi og hljóðalaust. — Auðvitað sýna
þessi dæmi fyrst og fremst hvað allur saman-
burður á verðleikum tveggja þjóða er hæpinn
og villandi, en af því að vér Islendingar erum
gömul söguþjóð vil ég samt ekki láta hjá
líða að geta þess, að ég hef hér við hendina
merka ameríska alfræðabók, þar sem ranglega
er skýrt frá þjóðerni Leifs beppna. Ég hygg,
að vér myndum aldrei láta sambærilegt þekk-
íngarleysi henda oss, og það er erfitt að temja
sér skilyrðislausa virðingu fyrir stolti þeirrar
þjóðar, sem hirðir ekki einu sinni um að gera
sér ljóst, að fyrsti landnámsmaður hennar er
upp runninn úr kjördæmi Gísla Jónssonar vél-
stjóra.
*
# #
En sé sá menningararfur, sem vér höfum
varðveitt, slíkur sem viðurkennt er, höfum
vér heldur engu að leyna hciminn um smæð
vora. Það hefur jafnan þótt nokkur skortur
á innri háttvísi að berast meira á en góðu
hófi gegnir, og væntanlega verður það eitt
af vandasömustu viðfangsefnum vors unga
lýðveldis að temja sér þann virðuleik, sem
hæfir menningu vorri og þá hófsemi, sem
bezt fer efnahag vorum og ástæðum. Þess
verður naumast krafizt af oss með nokkurri
sanngirni, að vér höldum uppi gagnvart öðr-
um ríkjum íburði og rausn margfalt stærri
þjóða, enda mundum vér aldrei til langframa
afla oss trausts að hætti þeirra manna, sem
telja meira fram til skatts en efni standa til.
Enn sem komið er mun einnig fullrar hátt-
vísi vera gætt í utanríkisþjónustu vorri, en sú
hætta er þó stöðugt nálæg, að vér látum smám
saman, og fyrir metnaðar sakir, leiðast lengra
í þessum efnum en oss væri hollt og talizt
gæti „fínt“. Hinn eini metnaður, sem vér
getum vænzt að hafa efni á til frambúðar, er
að velja þá menn eina til kynningar þjóð vorri
erlendis, sem standa beztu fulltrúum annarra
ríkja jafnfæds að menntun og menningarbrag.
Öll óskum vér þess, að hið unga og óflekk-
aða lýðveldi vort megi sem oftast eiga góðan
hlut að þeim málum, sem varða samskipti
þjóðanna, og vér megum fagna því að sjá
þegar merki þess, að stórveldi þau, sem vér
eigum mest undir, muni ekki hugsa sér að
sniðganga Island neins staðar, þar sem teknar
eru ákvarðanir, sem skipta sjálfa oss og heim-
inn miklu. En einnig í þessu efni hlýtur að
reka að því, að vér verðum að greina á milli
nauðsynjar og fordildar. Nú virðist mikið ráð-
stefnutímabil í vændum, eins og vér höfum
þegar orðið varir við, og með sama áframhaldi
gæti auðveldlega með tíð og tíma farið svo,
að verulegur fjöldi af ágætustu mönnum þjóð-
arinnar yrði að staðaldri svo önnum kafinn
við að bjarga heiminum á ráðstefnum og fund-
um víðs vegar um lönd, að sá hluti þjóðarinn-
ar, sem ætti ekki heimangengt þá stundina,
sæti eftir forsjárlaus og fyrirvinnulítill.
#
* #
Nú munu ýmsir líta svo á, að vér getum
einmitt leyft oss að berast nokkuð á gagnvart
umheiminum, meðan því verður Við komið, þar
i