Tímarit Máls og menningar - 01.12.1975, Blaðsíða 3

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR • 36. ÁRG. • 3.-4. HEFTI • DES. 1975
Vésteinn Ólason
Hugleiðing um herstöðvarmál
Þessar línur voru — að mestu eins og þær eru hér prentaðar — upphaf-
lega fluttar sem spjall í nokkurs konar umræðuþætti í ríkisútvarpinu.
Þessi „umræðuþáttur" fór reyndar fram á þann hátt að fjórir menn komu
þangað og lásu stutta hugleiðingu á segulband. Stjórnandi þáttarins taldi,
og sjálfsagt ekki að tilefnislausu, að reynslan hefði sýnt að það væri borin
von að rökræða gæti tekist með mönnum um þetta mál; svo mikið bæri
á milli. Eftir á að hyggja finnst mér þetta staðfesta býsna vel niðurstöð-
urnar af hugleiðingu minni. Vegna óska stjórnandans og í samræmi við
þann stutta tíma sem hverjum var mældur er hér aðeins litið á einn þátt
herstöðvamálsins, hinn menningar- og þjóðernislega. Vitaskuld er órofa
samhengi milli hans og annarra meginþátta þess, og að réttu lagi þyrfti
að fjalla samhliða um aðra mikilvægustu þættina: herstöðina í ljósi al-
þjóðlegra stjórnmála og efnahagslegra átaka, og herstöðina í ljósi íslensks
efnahagslífs og almennra stjórnmála. Þessa þykir mér ástæða til að geta
því þetta samhengi er ekki ljóst öllum sem hafa áhyggjur af áhrifum
herstöðvarinnar á menningu okkar og þjóðerni.
Þegar spurt er um áhrif herstöðvar á menningu og hugarfar er óhægt um
svör því hvorugt er hægt að mæla, enda er ekki óalgengt að menn spyrji
eitthvað á þá leið hvort áhrif sem berast um herstöðina hér séu eitthvað
hætmlegri en hin almennu amerísku menningaráhrif sem berast eftir marg-
víslegum leiðum bæði hingað og til annarra landa í nágrenni við okkur.
Við slíkri spurningu er svarið þó tiltölulega einfalt: sannarlega eru áhrif
amerískrar múgmenningar öflug og dynja yfir okkur eftir mörgum leið-
um. Nauðsynlegt er fyrir okkur að vera vel á verði gagnvart þeim af því
að þau yfirgnæfa mjög annars konar erlend menningaráhrif og stafar það
m. a. af takmörkuðum tengslum okkar við menningarlönd á meginlandi
Evrópu. Menning okkar er líka sérstaklega viðkvæm fyrir flóði erlendra
áhrifa vegna þess hve einhæf hún er. Þannig verða erlend áhrif okkur
heillavænlegust á sviði bókmennta og myndlistar þar sem okkar eigin
241
10 TMM