Tímarit Máls og menningar - 01.12.1975, Blaðsíða 130

Tímarit Máls og menningar
Jóhannesson telur í skýringu við þetta
atriði líklegast, að slagbrandinum hafi
verið skotið gegnum hurðarhringinn, en
slíkt hefði aðeins komið að verulegum
notum, ef hringurinn hefði verið það
stór, að unnt hafi verið að reka spýtu
gegnum hann og skorða hana í dyra-
karminum beggja vegna. Ósennilegt
virðist, að víkingaaldarmenn hafi haft
slíka kirkjuhurðahringi í skálahurðum
sínum, enda hefðu þeir fyrst og fremst
auðveldað óvinum að loka heimamenn
inni.
b) í Droplaugarsona sögu er gert ráð
fyrir, að kýr hafi verið í húsi, þegar
Helgi var veginn, eða að líkindum í
síðari hluta maímánaðar. Fræðimenn10)
hafa verið á einu máli um, að geldneyti
hafi verið haft á útigangi og mjólkur-
kúm jafnvel haldið til beitar á vetrum,
og styðjast um þetta við frásagnir forn-
rita, t. d. Sturlungu og biskupasagna.
Virðist því líklegast, að búið hafi verið
að sleppa úr húsi a. m. k. meginhluta
nautgripa, ef ekki öllum, þegar svo
langt var komið fram á vor, ef vorið
hefur þá ekki verið í harðara lagi, en
ekki verður það ráðið af sögunni. Fóður
hefur sjálfsagt verið orðið lítið víðast
síðari hluta maímánaðar, enda var erfitt
að afla fóðurs fyrir jafnmikinn naut-
gripafjölda og fjósrústir gefa til kynna,
að verið hafi á bæjum á þjóðveldisöld.
Bendir þetta líka til annars árstíma en
sagan vill vera láta.
c) Framangreind dæmi eru bæði úr
Droplaugarsona sögu. Að þessu sinni skal
blaðinu snúið við og vakin athygli á
sérkennilegri frásögn í Gísla sögu. Þar
er greint frá því, að morguninn eftir
víg Þorgríms sóttu þeir Þorkell Súrsson
og Eyjólfur hinn grái Gísla heim að
Hóli. Kom Þorkell þá auga á skó Gísla,
frosna og snjóuga, og ýtti þeim undir
368
setin að því er virðist í þeim tilgangi,
að þeir yrðu ekki fyrir augum fylgdar-
manna Þorkels. Kalt hefur verið í skál-
anum á Hóli, ef skórnir hafa enn verið
svo útlítandi um morguninn, og hafði
þó margmenni (60 manns?) byggt skál-
ann um nóttina. Eðlilegt virðist, að
skórnir hefðu verið bæði frosnir og
hélaðir, ef gert er ráð fyrir slíkum kulda.
Hvort styðst höfundur Gísla sögu hér
við arfsögn, og hafa þá eftirleitarmenn
komið að Hóli því nær á hæla Gísla,
eða er þetta eitt af fáum dæmum eða
jafnvel eina dæmi þess, að raunsæið
bregðist honum?11)
d) Báðar sögurnar gera ráð fyrir því,
að innangengt hafi verið í fjós. Af forn-
leifarannsóknum má þó ráða, að fjós
hafa yfirleitt staðið kippkorn frá skála
á þjóðveldisöld, og er eyðibyggðin á
Hrunamannaafrétti undantekning þess.
Hafa fræðimenn talið líklegt, að orsök
þeirrar undantekningar hafi verið vetr-
arhörkur á hálendinu. Byggðin á Hruna-
mannaafrétti lagðist í auðn í Heklugosi
1104. Aftur á móti stóð fjósið kipp-
korn frá skála að Stöng og Gjáskógum,
sem lögðust í eyði í því sama gosi, svo
og í Gröf í Oræfum, sem lögðust í eyði
í Öræfajökulsgosinu 1362. Skv. athug-
un Sigurðar Vigfússonar voru að Sæ-
bóli þrjár aðskildar tóttir, sem nefndar
voru hof-, skála- og fjóstótt. Tóttir þess-
ar voru sagðar af bæ Þorgríms goða og
athugunin benti til, að þær væru frá
þjóðveldisöld. Því hefur ekki verið inn-
angengt í fjós að Sæbóli, ef marka má
athugun Sigurðar og annarri nákvæm-
ari mun vart til að dreifa, þótt höfund-
ur Gísla sögu staðhæfi annað. Er þetta
einkum kynlegt vegna þess, að hann er
greinilega þaulkunnugur í Haukadal og
þekkir þar hverja þúfu. Tóttirnar hafa
án efa verið mun greinilegri, er sagan
j