Tímarit Máls og menningar - 01.12.1975, Blaðsíða 152

Tímarit Máls og menningar
stór og bókmenntir hans miklar sé enginn vandi að moka með báðum höndum úr
bókmenntasjóðum heimsins — gefa út þýðingar. Nú er það svo að óvíða mun jafn-
mikiil hluti bókaútgáfu í heild vera fólginn í þýðingum sem hér. Arið 1974 var
meira en fjórði hluti allra útgefinna bóka á Islandi þýddur úr erlendum málum.
Mikill meiri hluti þessara bóka telst tii skáldsagna (þar með taldar skáidsögur handa
börnum og unglingum), og nærri allar þær skáldsögur eru ætlaðar til dægrastytt-
ingar. Er þá ljóst að ekki eykur sú þýðingastarfsemi á fjölbreytnina, sérstaklega ef
þess er gætt að auki, að helmingur þessara bóka er þýddur úr ensku og fjórðungur
úr skandinavískum málum.
Sá sem þetta ritar hefur verið heldur hlynntur þýðingaútgáfu, og ætlar ekki að
fara að gerast afneitari; einhverntíma áður hef ég víst lagt orð í belg um menn-
ingarlega nauðsyn þýðinga. Eg virði líka mikils þær tilraunir sem gerðar hafa verið
til að ryðja nýjar brautir á þessu sviði, eins og til dæmis þýðingaútgáfu Bókmennta-
félagsins á seinni árum, sem nú hefur reyndar legið niðri um sinn. Eigi að síður
hef ég litla trú á að unnt sé að berja í bresti þjóðlegrar menningarstarfsemi, eða
með öðrum orðum, að fylla upp í skörðin, með því einu að demba þýðingum yfir
landslýðinn.
Ein ástæðan fyrir nauðsyn þýðingaútgáfu, sem flíkað hefur verið, er að slík
starfsemi bægi frá hættunni á „menningarlegum innvenzlum", frjóvgi þjóðlegt
menningarlíf. Og þetta er óumdeilanlegt. En ef vér lítum til sjálfra vor, þá er dá-
lítið erfitt að úrskurða hvort vér búum við „menningarleg innvenzl", eða segjum
einfaldlega: menningarlega einangrun, eða ekki. Mönnum ber ekki öldungis saman
um það. Ef tekin væri upp ákveðin stefna í þýðingastarfsemi, sem ætti að frjógva
ísienzkt menningarlíf, mætti vel hugsa sér að hún yrði fólgin í því að vega upp
á móti þeim einhliða menningaráhrifum sem dynja á oss dagiega svo að segja án
vors tilverknaðar, — til dæmis með því að veita til vor bókmenntaverkum frá
öðrum menningarheildum en þeim sem vér höfum greiðastan aðgang að og flytja
á íslenzka tungu fræðirit úr þeim greinum sem eru oss lítt tamar. Með því móti
væri raunar verið að sækja á þann bratta sem væri ef til vill ofviða venjuiegum
bókaútgefendum.
Hvað sem þessu líður er þýðingaútgáfa vandaverk, og á ég þar þó ekki við þann
vanda að gera þýddan texta að íslenzkum texta, eða þann voða sem að steðjar
þegar þýðingalistin verður að þýðingaiðnaði. En sannleikurinn er sá að ekki dugir
að hafa ágæta bók og fræga í útlöndum og fá til góðan þýðanda að snúa henni
á íslenzku: samt er undir hælinn lagt hvort almenningur tekur henni feginshendi
eða setur upp kollhúfur. Robert Escarpit hefur í bók sinni La Révolution du livre
lýst öngstigum þýðingaútgáfu með þessum orðum:
„Þýddar bækur eru boðnar lesendum, sem þær voru ekki ætlaðar upphaflega,
lesendum sem báðu ekki um þær, sóttust ekki eftir þeim; þær eru sendar út af
örkinni í lánsflíkum sem hinir nýju lesendur kannast ekki við; því skortir þær þá
hvatningu til samskipta og andsvara sem er höfuðforsenda bókmenntalífs. í mesta
lagi má vænta þess að „afmyndun“ bókarinnar þjóni einhverjum tilgangi... Það
væri rangt að vanmeta ávinninginn af þesskonar „skapandi fölsun", sem mörg
bókmenntaverk eiga að þakka langlifi og jafnvel einhverskonar ódauðleika, en
390