Tímarit Máls og menningar - 01.12.1975, Blaðsíða 134

Tímarit Máls og menningar
Niðurstöður verða þessar: Höfundur
Gísla sögu lætur söguhetju sína reyna
að beina grun vegna dráps Þorgríms að
yfirnáttúrlegum verum, afturgöngum
eða e. t. v. álfum, og fer um þetta efni
eftir alþekktu sagnaminni, sem hann
kann að vísu að hafa lagað lítillega, eða
eftir sögnum, sem tengzt hafa nafni
Gísla. Gísli er fyrr í sögunni sagður
hafa látið af blótum eftir dvöl sína í Vé-
björgum,24) og kann það að skýra, hví
hann er látinn þora að bjóða vættum
birginn með þessum hætti. Þjóðsagna-
efni kemur víðar fram í sögunni, og má
af siíku benda á frásagnir af draumkon-
um Gísla, sem virðist svipa til dísa, svo
sem á hefur verið bent. Söguhöfundur
tekur þann kost að láta vera innangengt
í fjósið, vegna þess að það var eina leið-
in til að láta Gísla komast brott úr skál-
anum, án þess að skálabúar yrðu þess
varir, að útidyr væru opnaðar (annars
hefðu þeir orðið varir við kaldan loft-
straum). Manni, sem farið hefði út í
fjós, meðan Gísli var þar, hefði án efa
brugðið í brún að sjá þar mann klædd-
an blárri kápu og línbuxum kópandi
yfir samanbundna kýrhala og talið þar
forynju komna, ekki sízt, ef Vésteinn
hefði verið klæddur sams konar fötum,
þegar liann var lagður í haug. Höfundur
Droplaugarsona sögu, sem líka notar
minni þetta, misskilur það, heimfærir
atburðarásina til rangs árstíma og skýrir
sumar athafnir Gríms á vígsnóttina á
mjög ótrúverðugan hátt. Ekki virðist
ástæða til að ætla, að önnur sagan sé
þiggjandi og að höfundur hennar hafi
tekið minnið upp eftir hinni, enda lík-
legast, að um alþekkt minni sé að ræða,
sem báðir höfundar hafi notað sjálfstætt.
Á þetta reyndar víðar við um það, sem
útgefendur fornrita hafa viljað flokka
undir rittengsl og notað til aldursgrein-
ingar á sögunum.
Vakin skal athygli á, að frásagnirnar
af helskónum, sem Þorgrímur batt Vé-
steini, og steininum, sem Gísli lagði í
skipið í haugi Þorgríms, kunna að vera
hluti þessa minnis (Gísla saga, 14. og
17. kap.). Þess er að vísu getið í sög-
unni, að hinn dauði skuli nota skóna á
göngu sinni til Valhallar, en hvergi
kemur fram, að hann hafi átt að fara
þangað rakleitt strax og hann hafði ver-
ið lagður í haug, og lítið gagn hefði
orðið að helskónum, ef hann hefði átt
að fara til Valhallar strax eftir andlátið.
Fornmenn gætu því sem bezt hafa trúað
því, að Vésteinn og þeir aðrir, sem
hauga byggðu, væru á reiki í nágrenn-
inu, a. m. k. fyrst eftir að þeir voru
lagðir í haug, og þörfnuðust skæða af
þeirri ástæðu líkt og trúað var um íra-
fellsmóra og aðra merkisdrauga síðar.
Líklegra er og, að steinninn í skipi Þor-
gríms hafi átt að fjötra hinn dauða við
legstaðinn, en að hann hafi átt að varna
því, að skipið, sem haugur skyldi orpinn
yfir, fyki eða gengi úr skorðum. Því
virðist hafa verið trúað um allan heim,
að fjötra mætti sál dauðra við legstað
eða dánarstað með því að leggja þar
steina. Þessi trú var alþekkt í Noregi, og
hér bera steinahrúgur á meintum dysj-
um sakamanna og annarra þeirra, sem
ekki fengu leg í kirkjugarði, henni þög-
ult vitni, svo og sögur af galdramönn-
um. Gísli hafði ærna ástæðu til að reyna
að fjötra anda Þorgríms við kumlið.
Gísli kann og að hafa ætlað að leiða
grun að huldum vættum með því að
fela morðvopnið, spjótið Grásíðu, í
kistu, en það virðist ekki koma fyrir
augu annarra en þeirra hjóna frá því að
372