Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Page 46

Og svaraði með hægð:
„Vertu ekki vitrari en kappa sæmir“
Bölvasmiður heimsins, sá slægi Loki
er vitrari öllum mönnum og guðum Ásgarðs
En af viti hans sprettur illskan ein ...
Þetta upphaf segir margt um drögin í heild. Gorkíj hefur blaðað í tiltækum
bókum, ívitnanir á spássíum vísa til bókar eftir franska sagnfræðinginn
Augustine Thierie, „Saga landvinninga Normanna á Englandi“ sem út kom
í Pétursborg 1868 og rits um víkinga eftir Svíann A. M. Stringholm, sem út
kom í Moskvu 1861, þýtt úr þýsku.5 Úr þessum verkum tekur Gorkíj sitt af
hverju og hristir það saman nokkuð svo frjálslega. Loki, Óðinn og Þór,
Valhöll og önnur pláss úr goðafræðinni eru höfð á hraðbergi einkum til að
ítreka eitt þema: að mann sem deyr á sóttarsæng mun
sú illa gyðja dauðans, Gella (Hel)
draga niður í myrkan Niflheim
og þar mun hann skjálfa af kulda um eilífð
meðan sannir kappar sitja veislu hjá Óðni og yljar frægðarlogi þeim um
hjarta. Landaffæði leiksins er að öðru leyti mjög Heimskringluleg. Úlfar
bóndi rekur fyrir mönnum frásögn af herferð þeirra Sveins goða í austurveg,
til staða sem heita upp á norrænu „Gardarik“ og „Kenugard“ og „Miklagard"
(sem Rússar kalla Tsargrad) en þar tekur við þeim Kirjalax keisari og berjast
víkingar fyrir hann í þrjú ár þar til Sveinn fellur. Þess má geta að í frásögn
sinni fer Úlfar háðulegum orðum um bæði Rússa og Grikki. Slavar eru bestu
þrælar í heimi, segir hann, en Grikkir minna helst á svarta apaketti, sem
frukta sig og bugta fyrir illum og slóttugum keisurum, líkustum páfuglum í
oflæti sínu.
Þessum textum tveim lýkur á því að nokkur ágreiningur verður með
Úlfari og fvari syni hans um „gildismat“ eins og nú mundi sagt og verður að
honum vikið síðar. Aðrir textar eru styttri og leyfa ekki að ráða í það hver
skyldi verða framvinda leiksins. Nema hvað textar 10-13 geyma brot úr
ræðum konu (Ingigerðar?) Fyrst brennur hennar „svívirta sál“ í eldi ófull-
nægðrar hefndar: jarlinn Togir (Þorgeir?), „rauðhærður björn“, drap föður
hennar þegar hún var „þrettán vora“ (ekki vetra) og fór höndum um brjóst
hennar æpandi: „Engin epli eru þessum sætari“ (texti 10). En síðar (textar
12 og 13) virðist hún — eða önnur kona — hafa hefnt sín — og þá um leið
„myrt ást sína“, rétt eins og kvæði Oscars Wilde um að „allir drepa yndi sitt“
hafi flækt sig inn í forn minni um Guðrúnu og Brynhildi, sem einnig eru
nefndar í textabroti.
44
TMM 1995:4