Skírnir - 01.01.1947, Blaðsíða 18
16
Einar Ól. Sveinsson
Skírnir
lega hugleikið að breyta til. Það gera þau með samheit-
um (synonyma). Fyrir kenniorð hafa þeir eitthvert orð,
sem táknar sár, og fyrir stofn eitthvert orð, sem táknar
eld. Snorri talar um að heyja sér orð, skáldin plægja upp
akur málsins þvert og endilangt í leit að orðum til að auka
fjölbreytni í buningi kenninganna. En áður en farið er
lengra út í þá sálma, er ef til vill réttast að athuga ögn
afstöðu stofns og kenniorðs, eða með öðrum orðum eðli
kenninganna.
Slík athugun leiðir fljótlega í ljós, að ekki eru allar
kenningar eins að eðli, og má greina fleiri en eina teg-
und. Um þetta hafa áður ritað ýmsir menn, t. d. Erik
Noreen, Meissner, W. Mohr og Jón Helgason, og hef ég
að sjálfsögðu reynt að kynna mér það, en að nokkru fer
ég þó sjálfs mín leiðir í flokkuninni hér á eftir.
1) Fyrsti flokkurinn er það, sem Snorri virðist kalla
viðkenning. Sigurður Nordal kallar þetta sérkenning, af
því að þessar kenningar koma í stað sérnafna: maður er
kenndur við uppruna sinn eða verk eða eign og greindur
þannig frá öðrum mönnum. Dæmi: Jarðar burr (Þórr),
Óðins sonr, Jóta gramr, Sygna ræsir. í þessum kenning-
um þykir mér minnstur skáldskapur vera.
2) í öðrum flokki er stofnorðið gerandanafn (nomen
agentis), t. d. baugbroti, gulls beiðir, hrafns glýjuðr o. s.
frv. Þessar kenningar sýna mikla orðfimi skáldanna; þeir
virðast alltaf viðbúnir að smíða ný orð. Annars kemur
orðfimi þeirra víða fram, og er starf þeirra í þágu ís-
lenzkrar tungu ómetanlegt.
Þegar kenningar þessara tveggja flokka, sem eru auð-
þekktir, eru frá dregnar, verður enn eftir allur þorri
kenninga, og eru þær hið ytra líkar, en þó ólíkar að eðli.
3) I þessum flokki eru orð eins og hjörlögr (blóð),
hreinbraut (land), gilja grund (fjalllendi), brims vegr
(sær). Hér er það athyglisvert, að merking sú, sem stofn-
orðið hefur í upphafi, helzt í kenningunni, stundum lítt
breytt, stundum óbreytt, en vegna áhrifa kenniorðsins er
merkingin nánar tiltekin. „Hjörlögr“ er lögur — en sér-