Skírnir - 01.01.1947, Síða 147
Skírnir
Úr Samdrykkjunm
145
hinir æðri guðir skuli eiga sína lofsöngva, sem skáldin
hafa ort, en að ekkert af svo mörgum skáldum skuli hafa
kveðið svo mikið sem eitt kvæði um Eros, svo máttugan
og dýrlegan guð? Og viljir þú líta til hinna góðu sófista,
þá hafa þeir í óbundnu máli ritað lof Heraklesar og ann-
arra, eins og t. d. ágætismaðurinn Pródíkos. Það gegnir
nú ekki svo mjög furðu, en nýlega barst mér í hendur bók,
sem hafði inni að halda lof um saltið vegna nytsemdar
þess, og margt slíkt muntu sjá, að lofað er. Á slíkt leggja
menn mikla stund, en engi maður allt fram á þenna dag
hefir ráðizt í að lofsyngja Eros!"1)
Þessa eyðu átti því „Samdrykkjan" að fylla. Þar er
Eros ræddur og rýndur frá ýmsum sjónarmiðum: Hon-
um hlotnast þar skáldleg meðferð (Agaþón, Aristofanes),
rökræða í sófistastíl (Pásanías) og hann er veginn á vogar-
skálum heimspekinnar, bæði sköpunarfræði Hesíods (Fai-
dros) og hinnar algyðislegu speki Empedoklesar og Hera-
kleitosar (Eryxímakkos). En smiðshögg er rekið á rök-
semdafærsluna með ræðu, sem mótuð er af frummynda-
kenningu Platóns.
I fyrsta sinn hefur Platón í síðari hluta „Samdrykkj-
unnar“ útskýrt ljóslega, hvernig maðurinn fær hafizt til
þekkingar á frummyndunum og hvernig hann síðan fyrir
mátt og megin frummyndanna finnur sig knúðan til starfa
í lífinu og hagar breytni sinni og athöfn samkvæmt þeim.
Hér kemur einnig fram gleggri greinargerð en áður hafði
sézt á eðli sjálfrar frummyndarinnar og sambandi hennar
við jarðnesk fyrirbæri. Frummyndirnar eru nú ekki leng-
ur rökfræðileg hugtök einber, sem áunnizt hafa fyrir ein-
beitt hugsanastarf, heldur eilífar og óumbreytilegar ver-
ur, leystar úr læðing efnisins. Hin jarðnesku fyrirbærin
eru sem ófullkomnir skuggar hinna eilífu frummynda. Er
sál mannsins verður snortin ljósmætti þeirra, brýzt fram
hugsjónaþráin og þreytir flug frá myrkri til ljóss, og hug-
ur hans beinist að hinni sönnu verðandi. í fyrstu skynjar
1) Tilvitnun bessi er í þýðingu Steingríms Thorsteinsonar.
10