Skírnir - 01.01.1947, Blaðsíða 206
204
Einar Ól. Sveinsson
Skírnir
Pálsmessu sást ljós mikið á himni nær um alla nótt um
norðr, það er tók meir upp en á miðjan himin, mjög ókyrrt
og svo mikið, að ljóst gjörði í húsum.“ Flateyjarannáll
segir líkt frá, en um ljósið fyrir Pálsmessu segir „ . . . sá
menn ljós mikið á himni nær alla nátt um norðurætt, milli
vesturs og landsuðurs og tók meir upp en á miðjan him-
in“. Konungsannáll minnist líka á ljósið.
Hvort hér sé að ræða um Kötlugos er vitanlega allsendis
óvíst. Nú hafa fyrir austan gengið sagnir af Sturlu nokkr-
um, sem hljóp með barnið út á jaka í einhverju Kötlugosi.
Hvenær það var, hefur sagan ekki sagt — þjóðsögur hafa
aldrei ártöl —, og Jón sýslumaður Sigurðsson lér jafnvel
máls á, að það hafi verið í eldgosi því, sem Landnáma
segir frá. Jón Steingrímsson hefur margar heimildir; er
svo að sjá, sem hann hafi þekkt tvenna annála, sem fylgdu
að mestu frásögn Gottskálksannáls, en staðsettu atburð-
inn og tengdu allt saman við sögnina um Sturluhlaup.
Hræddur er ég um, að sú samtenging sé þá verk höfundar
þessara annála, en ógætilegt væri að fortaka, að hann
hefði notað fornt annálahandrit, sem tiltekið hefði, að
gosið hefði orðið úr Mýrdalsjökli. Samkvæmt þessu verð-
ur að láta liggja milli hluta, hvort nokkurt Kötlugos hafi
orðið 1311, svo og hvenær „Sturluhlaup“ hafi verið.
Ekki geta annálar um nein Kötlugos síðar á 14. öld, en
það er ekkert að marka. En 1416 getur Nýi annáll (viðbót
við Lögmannsannál), sem orðinn er eini samtíma annáll-
inn, um Höfðárhlaup: „Kom upp eldur að Höfðárjökli og
brenndi mikinn dal og (les: í) jökulinn; varð þar af ösku-
fall mikið, svo lá við skaða.“ Ef trúandi er þessari frá-
sögn, hefur lítið tjón orðið af þessu gosi.
Nýi annáll þrýtur 1430. Eftir það mætti hafa orðið
stórgos, án þess nokkur vitneskja væri um það. Næsta
Kötlugos, sem vitað er um, var 1580.