Skírnir - 01.01.1947, Blaðsíða 20
18
Einar Ól. Sveinsson
Skírnir
alveg í fornensku kvæðunum; þar kemur að vísu fyrir
bánhús (beinhús, líkami), heafodgim (gimsteinn höfuðs-
ins, auga), heofones gim (himnagimsteinn, sólin), sæ-
mearh (sæmarr, skip), brimhengest (brimhestur, skip),
og sjálfsagt eitthvað dálítið meira, en það hossar ekki
hátt. Með öðrum þjóðum koma slíkar kenningar fyrir að-
eins stöku sinnum, svo sem sævar hestur hjá Hómer, blóð
drúfunnar í biblíunni og skip eyðimerkurinnar. Af þessu
má ráða, að auk þess sem dróttkvæðaskáldin hafa marg-
faldað kenningarnar með þrotlausri leit nýrra samheita,
hafa þau að mestu leyti bætt við heilum flokki kenninga.
Þær kenningar eru að vísu að formi líkar hinum, en að
eðli harla ólíkar.
Algengt er í fornu máli orðasambandið geira gnýr eða
fleina brak. Það þýðir beint eftir orðunum glymur spjóta
eða örva, og er sú hin upphaflega merking. En í meðferð
skáldanna færist merking þess til, þannig að það táknar
orustu, en þá þannig, að lögð er aðaláherzla á hávaða or-
ustunnar, sem stafar af vopnabraki. Hér er að ræða um
svipaða hvörfun merkingarinnar milli tveggja skauta og
sjá mátti í sumum heitunum. Orðið er nú kenning og verð-
ur helzt að teljast til þriðja flokks.
En ef skáldið leitar sér annara samheita, getur orðið
annað upp á teningnum. Fyrir ‘geir’ tekur hann annað
vopnaheiti, t. d. ‘vigr’, fyrir ‘gnýr’ annað orð, sem táknar
hávaða, og hann dettur ofan á orðið ‘seiðr’: vigra seiðr.
Hér er andstæða milli merkingar stofnsins og kenning-
arinnar í heild mikil. Auðvitað er orustan ekki seiður. En
hún minnir skáldið þó á seið, honum finnst vopnin ‘gala’
undarlegan og óhugnanlegan ‘galdrasöng’. Þá er komið
fram tvísæi og togstreita. Togstreita milli merkingar
stofnsorðsins og veruleikans, sem kenningin á að tjá. Við
mismuninn á þessu skapast misræmi, mishljómur, en sú
líking, sem þó kann að vera um að ræða, tengir saman og
temprar að nokkru misræmið. Og þegar þess er gætt, hve
mikill fjöldi kenninga norrænna dróttkvæðaskálda heyrir
til fjórða flokksins, og sá flokkur virðist að mestu skap-