Skírnir - 01.01.1947, Blaðsíða 44
42
Lárus Sigurbjörnsson
Skírnir
skilningi orðsins" bættu þeir við í Reykjavík, en voru
annars öllu andlegri í seðlagjöfum sínum en þeir í Rúss-
landi.
Umræðuefni í Kveldfélaginu 1. des. 1871 var: Hvaðan
er helzt communista von hér á landi? Frummælandi var
forseti félagsins, Helgi E. Helgesen, aðrir ræðumenn Ei-
ríkur Briem, Sigurður Guðmundsson og Sigurður Vigfús-
son. Umræður eru því miður ekki raktar, en nokkrum
dögum áður skrifar Matthías Jochumsson, sem þá er í
Kaupmannahöfn, kunningjabréf til Jóns Bjarnasonar,
síðar prests í Winnipeg, sem einnig var í Kveldfélaginu.
Bréfið er dagsett 21. nóv. 1871, og því lýkur með kveðj-
unni: „Heilsaðu geníinu frá mér og öllum communistum.“
„Geníið“ var Sigurður Guðmundsson málari, gamalt viður-
nefni frá Hafnarárum hans, en „communistarnir“ geta
varla verið aðrir en kveldfélagarnir. Þó ekki beri að taka
gamansaman hálfkæring Matthíasar alltof alvarlega, þá
gefur hann vísbendingu um, að hinir yngri menn þóttust
standa heldur en ekki langt til vinstri í „stefnu þessara
tíma“.
5.
Mannkynssagan gerðist ekki öll í Reykjavík frekar en
fyrri daginn. Stefnur þessara tíma gerðu lítið meir en
öldurót í undirskál. Hótfyndni síra Arnljóts Ólafssonar
á Alþingi 1887 um sameigskuna í frumvarpi síra Eiríks
Briems bægði þeirri hættu frá í bili. Aldarfarið mótað af
einangrun og útlendri kúgun var voldugri brimbrjótur en
það, að yfir hann gutlaði, hvað þá að hann bryti niður,
þó nokkrir ungir menntamenn ræddu í sinn hóp, meðal
margs annars, stefnu tímanna og brytu upp á nýjungum
í íslenzkum félagsmálum, svo sem stofnun sparisjóða og
banka, alþýðumenntun, innlendum lífsábyrgðarfélögum,
innlendum gufuskipaferðum, opinberri íhlutun um nám
og stöðuval unglinga,3) kynbótum fólks á íslandi og jafn-
rétti karla og kvenna til allra hluta. Það sýnir, hve hin
félagslegu sjónarmið voru ofarlega hjá hinum ungu mönn-