Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2018, Blaðsíða 51

52
sinnt. Hann fór fram á að þeir semdu þýðingarnar að venjum í íslenskum
skáldskap svo sálmarnir höfðuðu betur til fólks og sættu tilhlýðilegri virð-
ingu.19 Þetta er því líklega fremur til marks um þýðingarbrag en eitthvað
annað. Kvæðin bárust hingað frá öðrum Norðurlöndum, einkum Noregi
og Danmörku og því líklegt að þorri fólks hafi skilið þau ágætlega á þeim
tungum. Í bjöguðu málfarinu felst einnig hluti af þokka kvæðanna og ekki
er loku fyrir það skotið að framandlegt yfirbragð þeirra hafi léð þeim viss-
an ævintýrablæ í hugum flytjenda. Vésteinn Ólason hefur bent á að kvæði
sem talin eru gömul hafi oft slípast til og orðið „íslenskulegri“ í tímans rás
en yngri kvæði beri enn sterkan keim af hrárri þýðingu – eða hafi gert það
þegar þeim var safnað og þau skráð.20
Orðfæri sagnadansanna er einfalt og gagnsætt, jafnvel þótt verið sé að
segja frá þungbærri reynslu og sömu hlutir eru oftast orðaðir á sama eða
mjög líkan hátt eins og algengt er í munnlegum kveðskap. Formúlur þar
sem sama orðalag er notað til að tjá samskonar atburði eru mjög algengar
og flökkuerindi gegna sama tilgangi. Það er auðveldara að tengja saman
sagnaefni með stöðluðu orðalagi, auk þess sem áheyrendur og þátttakendur
læra fljótlega hvað hver formúla stendur fyrir. Formúlurnar geta snúist um
margvíslega hluti og oftast er hægt að sjá hvaða stefnu söguþráður kvæðis
muni taka út frá þeim formúlum sem notaðar eru. Formúlur sem tengjast
því þegar riddari brýst inn í híbýli kvenna eru nokkrar. „Hægaloft“ er þar
lykilorð, sem merkir eins og fyrr segir íverustað kvenna. „Fattar hefur hann
fingur og smá/ með listum plokkaði hann lokur í frá“ er algeng formúla
og ásökunin „Þú braust upp mitt hægaloft/ plokkaðir lokur í frá“ kemur
einnig alloft fyrir. Afleiðingar af slíku lokuplokki eru gjarnan þær að „hún
stár sig með barni“ – og ýmist eru börnin tvö, drengur og stúlka eða þrjú,
allt drengir. Aðrar algengar formúlur eru: „Axlar hún yfir sig safalaskinn/
so gengur hún fyrir kónginn inn.“ Ungar konur, og reyndar fólk af báðum
kynjum, sem á erindi við kónginn gerir þetta þegar mikið liggur við. Strax
í kjölfarið fylgir oft: „Hægra fæti í höllina sté“ og ef kóngurinn vill bera á
hana fé er svarið oftar en ekki: „Ég hirði ei um þitt rauðagull“. Hörpum
sem kastað er á gólf bregður víða fyrir og tengjast harmi eða hugaræsingi
og jafnvel þeirri hugmynd að harpan hafi rödd, sé málpípa fórnarlambsins.
19 Guðbrandur Þorláksson, Ein ny Psalma Bok Med morgum Andligum Psalmum,
Kristelegum Lofsaunguum og Vijsum, skickanlega til samans sett og Auken og endurbætt,
Hólar í Hjaltadal: Hólaprentsmiðja, 1589, bls. 10.
20 Vésteinn Ólason, Sagnadansar, bls. 23–24.
IngIbjörg EyþórsdóttIr