Úrval - 01.02.1949, Qupperneq 39

HIÐ TÓMA R.TÍM 1 FRUMEINDINNI
37
indamannanna; fyrir þeirri stór-
kastlegu uppgötvun, að efnið sé
aðallega tómt rúm, sem örsmá-
ar eindir, hlaðnar rafmagni,
þjóta um með ofsahraða.
Með því að þessi uppgötvun
er tiltölulega ný, eru fræðimenn
rétt að byrja að gera sér grein
fyrir afleiðingum hennar. Það
var ekki fyrr en örlagaríkan dag
einn árið 1911, að tilraunir Sir
Ernest Rutherfords opinberuðu
mönnum gerð frumeindarinnar.
Rutherford hafði verið að
skjóta á frumeindir með ögn-
um, sem geislamögnuð efni gefa
frá sér. Það hafði vakið undrun
hans, að skeyti hans fóru beint
í gegnum frumeindina, eins og
hún væri blátt áfram ekki til;
það var eins og að skjóta á
draug. En að lokum hittu nokk-
ur skeyti — ef til vill eitt af
hverjum 10000 — eitthvað, sem
breytti stefnu þeirra. Þá vissi
Rutherford, að frumeindin var
ekki öll viðnámslaus. f hinu óra-
víða, tóma rúmi voru litlar agn-
ir, sem fólu í sér efni eða orku
frumeindarinnar.
Uppgötvun þessa nýja heims
efnisagna frumeindarinnar, var
engu minni viðburður en þegar
Galileo horfði í gegnum stjörnu-
kíkinn sinn og uppgötvaði, að
jörðin var ekki hinn fasti mið-
depill alheimsins, heldur ein af
mörgum reikistjörnum, sem
snúast kringum sólina.
Sú mynd af efnisheiminum,
sem orðið hefur til af rannsókn-
um og tilraunum Thomsons,
Rutherfords, Moseley, Bohr,
Fermi, Millikans, Comptons,
Utrey o. fl., er eitthvað á þessa
leið:
Efnið er samsett af sameind-
um, sem eru að meðaltali um
1 /50 miljónasti úr sm í þvermál.
Sameindirnar er samsettar af
frumeindum svo litlum, að raða
mætti fimm miljón þeirra hlið
við hlið á punktinn á eftir þess-
ari setningu. Lengi var frum-
eindin talin minnsta ögn efnis-
ins og ódeilanleg, en nú vita
menn, að frumeindin er sett
saman af þungum, samanþjöpp-
uðum kjarna, en í honum er
frum (prótón), hlaðið viðlægu
rafmagni, utan um kjarnann
snúast rafeindir, ein eða fleiri,
hlaðnar frádrægu rafmagni. Þó
að frumið sé 1840 sinnum
þyngra en rafeindin, er þver-
mál þess aðeins 1/1800 af þver-
máli rafeindarinnar.
Ef við horfum út í geiminn
gegnum sterkan stjörnukíki,
sjáum við hvílíkar óravíddir er