Úrval - 01.02.1949, Blaðsíða 99

LÖGMÁL, EFNISINS 1 LJÖSI NÚTlMAÞEKKINGAR
97
sinni gegnum efnið, er hraði
þeirra mjög mikill.
45. Hinn mikli hraði atóma
og brota úr atómum, er grund-
völlur atómorkunnar. Orka
táknar möguleika á að fram-
kvæma vinnu. Með öðrum orð-
um: orka er samsöfnuð vinna,
sem hægt er að grípa til hve-
nær sem er.
46. Ef þú lyftir einhverjum
þunga í vissa hæð yfir jörð og
hengir hann þar upp með ein-
hverjum aðferðum, þá geymist
orkan, sem þú þurftir til að lyfta
hlutnum eins lengi og þú óskar.
Sú orka, sem hlutur þannig
hefur vegna legu sinnar, kallast
staðarorka.
47. Orka sú, sem hlutur hef-
ur vegna þess, að hann er á
hreyfingu, kallast hreyfiorka.
Hreyfiorka hlutar eða efnisagn-
ar stendur í beinu hlutfalli við
massann og hraðann í öðru veldi.
Hlutur á hreyfingu heldur
hreyfiorku sinni þangað til
hann rekst á annan hlut. Þá er
framkvæmd vinna.
48. Öll orka er annaðhvort
staðarorka eða hreyfiorka. Hvor
tegundin sem er, getur breyzt í
hina, og eru slíkar breytingar
stöðugt að gerast.
49. Efnisagnir á stærð við
atóm hafa hreyfiorku, sem staf-
ar frá ýmsum mismunandi teg-
undum hreyfingar. Öll atóm eru
á stöðugri hreyfingu.
50. Ef atómin eru þannig
dreifð, að efnið, sem þau mynda
er gas, þ. e. einhver lofttegund,
þá mun gasið þrýsta á veggi í-
látsins, sem það er í, til allra
hliða. Þessi þrýstingur stafar af
hreyfingu mólekúlanna.
51. Sum frumefni ganga
gjarna í samband við önnur
frumefni og mynda efnasam-
bönd. Þannig er t. d. auðvelt að
fá vetni eða kolefni til að ganga
í samband við súrefni.
Þetta má skýra með því, að
atóm slíkra efna hafa ósamloka
röðun elektrónanna í ytri braut-
um sínum og veldur þetta eins-
konar spennu í efninu, sem kem-
ur fram í því að atóm þessara
efna tengjast auðveldlega öðr-
um atómum.
52. Þetta misræmi í bygg-
ingu skapar krafta, sem koma
fram sem hreyfiorka. Þessi
orka kemur fram sem hiti, t. d.
þegar kolefni brennur í súrefni
og myndar koldíoxíð. Þegar
kveikt er í blöndu af vetni og
súrefni með neista, verður