Árbók Háskóla Íslands - 01.02.1997, Blaðsíða 23
Ræður rektors
21
sem þekkist í háskólum, sem ekki velja á
neinn hátt úr þeim stúdentum, sem inn sækja.
Ef eðlilega væri að málum staðið, hefði fjár-
veiting átt að hækka í hlutfalli við fjölda nem-
enda í fullu námi og væri þá 50% hærri að
raungildi en 1988. í reynd hefur fjárveitingin
sveiflast lítillega eftir árferði, en er nú 1,5%
lægri að raungildi en 1988. Háskólinn hefur
alla tið andmælt þessari þróun fjárveitinga, en
hlotið litlar undirtektir. Með ábyrgri fjármála-
stjórn var vaxandi kennsluþörf mætt með
verulegri hagræðingu á árunum 1988 - 1991,
en með skerðingu fjárveitingar 1992 var það
svigrúm á enda og grípa varð til harkalegs nið-
urskurðar. Þær ráðstafanir voru ætlaðar til
etns árs, en þar sem ekki hefúr úr ræst og nem-
endum hefur enn fjölgað, er staða mála í
mörgum kennsludeildum orðin óbærileg. Val-
námskeiðum hefúr verið fækkað svo, að nem-
endur eiga erfitt með að finna sér námskeið
við hæfi og verða að velja námskeið, sem ekki
skila þeim í átt að því marki, sem þeir hafa sett
sér með náminu. Kennsla fer fram í sífellt fjöl-
mennari hópum, og fjöldi nemenda um hvern
kennara er slíkur, að lítið tóm gefst til við-
ræðna og leiðbeininga. Verklegar æfingar og
vinna við raunhæf verkefni eru og í lágmarki.
Engum dylst, að standi þessir kennsluhættir til
jengdar, hrakar gæðum kennslunnar, og gildi
Þeirrar menntunar, sem veitt er, verður rýrara
®n við er unað. Háskólinn hefúr borið
kennsluhætti sína saman við staðla, sem not-
aðir eru í evrópskum háskólum. Af þeim er
jost, að í fjölmennustu greinum hér eru kenn-
arar of fáir, miðað við nemendafjölda, kennt
er i stærri hópum en æskilegt er, og nemendur
aoflitla þjálfún og leiðbeiningu í lausn verk-
e na í smærri hópum. Til að ná eðlilegum
ennsluháttum miðað við þessa staðla þyrfti
Jarveiting til kennsludeilda Háskólans að
aukast um 300 milljónir króna. Frá því að
Þessi samanburður var gerður, hefúr nemend-
jrnr í fullu námi enn fjölgað um 300, og því er
J°st’ að enn mun kennsluháttum hraka, ef
ekki kemur til aukið fé.
Spyrja má, hvernig við getum vænst þess,
a okkar skólar standi jafnfætis skólum ann-
arra þjóða, ef við verjum mun minna til
Peirra? Menn mega ekki taka orð mín sem
Sagnrýni á menntamálaráðherra. Hann hefur
ynt málefnum Háskólans fyllsta skilning, en
átt óhægt um vik, sökum þess hve þröngt
stakkur ráðuneytisins er skorinn. Mennta-
málaráðherra hefur unnið að mótun nýrrar
menntastefnu og lagt fram frumvörp til laga
um grunnskóla og framhaldsskóla, sem er
ætlað að festa þessa stefnu í sessi og búa í
haginn fyrir framkvæmd hennar. Skólamenn
vænta sér mikils af þessum áformum. Hætt er
þó við, að þau bæti lítið stöðu okkar í sam-
keppni við aðrar þjóðir, ef ekki er jafnframt
mörkuð stefna og markvisst að því unnið að
ná jöfnuði við helstu viðmiðunarlönd okkar í
framlögum til fræðslumála. Hér dugar ekki
minna en viðhorfsbreyting þjóðarinnar til
menntamála, sem gerir Alþingi og ríkisstjórn
kleift að setja málefni skóla á jafhháa skör og
aðrar þjóðir, sem við viljum líkjast.
Háskóli íslands er ekki eingöngu kennslu-
stofnun heldur ein umsvifamesta rannsóknar-
stofnun þjóðarinnar. Eitt fremsta baráttumál
Háskólans hefúr verið að efla þessar rann-
sóknir, tryggja gæði þeirra samkvæmt al-
þjóðlegum mælikvarða og tengja þær þörfum
íslensks atvinnulífs og þjóðlífs. Mikilvægt
skref í þá átt er rannsóknartengt fram-
haldsnám, og uppbygging þess mun hafa for-
gang, jafnskjótt og fjárhagsvandi almennrar
kennslu er leystur. Islendingar hafa nú fengið
rétt til umsóknar um styrki í rannsóknarsjóði
Evrópusambandsins og greiða þar allháa fjár-
hæð sem aðgangseyri. Þar bjóðast tækifæri
til rannsókna og þróunar, sem geta stóraukið
verðmæti útflutningsafúrða okkar og bætt
samkeppnisstöðu okkar á erlendum mörkuð-
um. Þessir sjóðir gera strangar kröfúr um
gæði og skilvirkni rannsókna, auk þess sem
verkefnin eru svo stór, að þau verða ekki
leyst af einstaklingum eða litlum stofnunum.
Til þess að eiga von um þessa styrki verðum
við að tjalda öllu til í samvinnu háskóla,
stofnana og fyrirtækja okkar og koma á sam-
vinnu við skyldar stofnanir í öðrum löndum.
Við verðum að búa okkur undir harða sam-
keppni við aðrar þjóðir og sanna, að við höf-
um hæfú fólki og góðri aðstöðu fram að tefla.
Við komumst ekki hjá því að kosta sjálf
nokkru til, ef ávinningur á að nást. Þar skipt-
ir sköpum, hvernig við stöndum að menntun
æskufólksins og styðjum við rannsóknar-
starfsemi í landinu. Hugvitið er lykillinn að
farsæld okkar í framtíðinni.