Árbók Háskóla Íslands - 01.02.1997, Side 444
442
Árbók Háskóla íslands
Árin 1997-1999 og síðar
Snemma á árinu 1997 kom í ljós, að til-
raunabóluefnið gegn visnu-mæðisýkingu í
sauðfé hindraði sýkingu bólusettra kinda, sem
bjuggu í löngu sambýli við sýkt fé. Það sýndu
tilraunir, sem byrjuðu 1992 og lauk 1997. Var
nú farið að huga að stað, þar sem verja mætti
unglömb smiti, þótt þau fæddust í sýktri hjörð
við eðlilegar aðstæður. Visnu-mæðisýking
varð að miklu fári í íslensku sauðfé á árunum
1935-1950. Sjúkdómnum var útrýmt með
allsherjar niðurskurði sauðfjár á öllum sýkt-
um svæðum 1950-1952. Veikin kom aftur upp
á afmörkuðu svæði á Vesturlandi 1959-1965,
en hefúr ekki fundist hér, síðan því fé var
slátrað. Hér á landi eru því engin tækifæri til
að reyna bóluefnið í sýktri hjörð. Sýkingin er
aftur á móti algeng víða erlendis, t. d. í Mið-
jarðarhafslöndum Suður-Evrópu.
Þegar við fórum að svipast um eftir stað
fyrir bóluefnistilraun í sýktri hjörð, vildi svo
heppilega til, að ágætur íslendingur, Valur
Bergsveinsson, búsetturog starfandi á Kýpur,
vildi leggja þessu verkefni lið og kom undir-
ritaðri í samband við sauðfjáreftirlitið þar.
Yfirdýralæknirinn á Kýpur, rannsóknastofa í
dýrasjúkdómum og dýralæknar í eftirlitsnet-
inu á eyjunni tóku mjög vel i að gera þessa til-
raun með okkur. Þeir völdu eina stóra sýkta
hjörð, um 800 kindur mjög vel hirtar, og
sömdu við bóndann um að hýsa og hirða til-
raunakindurnar í allt að 5 ár. Nákvæm rann-
sóknaáætlun var gerð og ýmsar forrannsóknir
á hjörðinni. Verkaskiptingin varð sú, að við
lofuðum að gera bóluefnið, mótefnamælingar
og veiruræktanir, en Kýpurbúar að bólusetja,
taka reglulega blóðsýni úr tilraunadýrunum
og sjá um hirðingu þeirra og heilbrigðiseftir-
lit. Hvor verkefnisaðilinn um sig skyldi bera
kostnaðinn af sinni hlið verkefnisins. Á
Kýpur er sauðburður í september-október, og
stefnt var að því að nota í tilraunina nýfædd
tvílembingapör, bólusetja annað lambið, en
hafa hitt óbólusett í sama umhverfi og fylgjast
síðan með báðum næstu árin. Niðurstöður
eldri tilrauna til að verja íslenskt fé með bólu-
setningu og geyma það síðan árum saman
með sýktu fé voru kynntar á smitsjúkdóma-
þingi í Bandaríkjunum vorið 1998. Visnu-
mæðiveiran er af sama veiruflokki og eyðni-
veiran ogþví full ástæða til að ætla, að hægt sé
að verjast báðum með svipuðum aðferðum.
Prófessor Margrét Guðnadóttir.
Rauðuhundarannsóknir héldu áfram eins
og árin á undan. Þann 1. janúar 1989 kom til
framkvæmda róttæk breyting, sem íslensk
heilbrigðisyfirvöld ákváðu að gera á bólu-
setningum í ungbarnavernd. Þá var byrjað að
bólusetja reglulega öll ungbörn, stúlkur og
drengi, við 18 mánaða aldur með þrígildn
bóluefni gegn mislingum, hettusótt og rauð-
um hundum. Á sumum heilsugæslustöðvum
hafði þessi breyting byrjað aðeins fyrr. Fyrstn
12 ára telpurnar, sem höfðu fengið þessa bólu-
setningu í ungbarnaverndinni og síðan veri
endurbólustettar við upphaf skólagöngu, voru
að byrja að koma inn í rauðuhundaprófin í I
ára bekkjum grunnskólanna. Þærhöfðu sorg-
lega lág eða alls engin mælanleg mótefm-
Athygli sóttvarnalæknis var vakin á þessu
áhyggjuefni og einnig því, að undirritur
mundi láta af störfum vegna aldurs á miðju ari
1999. Sóttvarnalæknir ákvað að láta mot
efnamæla næstu tvo árganga 12 ára telpna,
svo að áreiðanleg mynd fengist af ástandinu,
útvegaði sérstaka fjárveitingu í verkefnið, to
á þvi ábyrgð og fól undirritaðri framkvasm '
ina. Aðeins 1/3 telpnanna, sem voru í 12 ar£
bekkjunum í þessum tveimurárgöngum, he
í því lágmarki mótefna, sem miðað var vt >
þegar bólusettar 13 ára telpur höfðu veri