Hugur - 01.01.2004, Blaðsíða 18

i6 „Merleau-Ponty varfrumlegri en nokkuð sem póststrúktúralistarnir gerðu
Ég get ekki fallist á að hafa verið of fljótur að afgreiða póststrúktúralis-
mann, né heldur að ég hafi fylgt sömu línu og Habermas. A átmnda ára-
tugnum reyndi ég af fullri alvöru að fá botn í póststrúktúralismann. Árið
1971 var ég t.d. nokkra mánuði í París, las þá Mismun og endurtekningu (Dif-
férence et répétition, 1968) eftir Gilles Deleuze, og þótti töluvert til koma. En
síðan tók Deleuze saman við Guattari og skrifaði með honum þá óumræði-
legu bók And-Ödipus{L’Anti-Œdipe. Gapitalisme et schizophrénie) árið 1972.
Ég las hana frá upphafi til enda og hef síðan átt erfitt með að taka Deleuze
alvarlega. Ég held ekki að í skrifum mínum komi fram mjög jákvætt viðhorf
til Sartres. Um Merleau-Ponty er allt annað að sega: Hann er minn upp-
áhalds heimspekingur.
/ Orðum og hlutum (Les mots et les choses, 1966) talar Foucault umfyrir-
bærafræðina sem sökkvandi skip. Eftir að póststrúktúralisminn tók að sæta harðri
gagnrýni á 9. áratugnum hefur átt sér stað mikil endurreisnfyrirbærafræðinnar.
Með endurkomu sinni varðfyrirbærafræðin sú stefna sem einna helst einkennir
franska heimspeki á 20. öld. Missti gagnrýni formgerðarhyggjunnar og póst-
strúktúralismans áfyrirbærafræðina marks eða byggði endurkoma fyrirbærafræð-
innar á róttækri endurskoðun ápeim páttum sem sætt höfðu gagnrýni?
Að öllu samanlögðu held ég að það fari ekki á milli mála að sjálfstæð þróun
fyrirbærafræðinnar - sem leiddi til meira eða minna víðtæks samruna við
túlkunarfræði - sé mikilvægasti þátturinn í sögu franskrar heimspeki á tutt-
ugustu öld. Sú „róttæka endurskoðun“ sem þú nefnir hafði þegar átt sér stað
hjá Merleau-Ponty; gagnrýni strúktúralistanna náði ekki upp í heimspeki
hans, þótt hun hitti að nokkru leyti í mark hja Sartre. Eftir á virðast mér vin-
sældir poststrúkturalismans að miklu leyti hafa verið byggðar á tvíræðm og
sjónhverfingum. Helstu fulltrúar hans voru bæði með og á móti strúktúral-
isma (og höfðu reyndar sumir hverjir verið taldir til hans áður). Þeir færðu
sér í not þau áhrif sem strúktúralisminn hafði haft um og eftir 1970 (hann
hafði m.a. virst vera eins konar björgunarbelti fyrir rétttrúnaðarmarxista sem
sýndu þó sjálfstæði gagnvart flokksforystunni) en viku frá honum þar sem
það virtist nauðsynlegt. Mér finnst sem sagt að þetta hafi verið tíska „breyt-
ingarskeiðs“.
Haustið 1997 varpvíhaldiðfram án frekari rökstuðnings igreinaflokki umpóst-
módernisma í Lesbók Morgunblaðsins að valdskenning Foucaults sé ekki eins
frumleg og margir haldi. Ertu sömu skoðunar?
Ymsir hafa dregið í efa að valdskenning Foucaults sé eins frumleg og hann
vildi vera láta, en ekki alltaf rökstutt það. Meðal „fyrirrennara" hans fmnst
mér Norbert Elias skipta langmestu máli. I höfuðriti hans, Úber den Prozess
der Zivilisation (1938), er sett fram valdskenning sem fer inn á sömu braut-
ir og Foucault síðar, og tekur hugmyndum hans að ýmsu leyti fram. Aðalat-
riðin í valdskenningu Foucaults hafa líklega mótast áður en hann uppgötv-
aði Elias, en í kringum 1980 var hann reiðubúinn að viðurkenna að Elias