Hugur - 01.01.2004, Blaðsíða 38

36
Teresa Orozco
ingu verunnar eða nýjan grundvöll heimspekinnar. Sem ungur prívatdósent
vann hann heldur af lítilþægni úr efnivið fornaldarheimspekinnar, öðru
fremur að lestri á Ríkinu eftir Platon. Er leið á vinnu mína kom marglaga
gerð þessa lestrar í ljós og rannsókn hennar opnaði nýjar leiðir að þessum
textum.
Það sem vakti fyrir mér í fyrstu var að endurbyggja samhengi hins sagða,
skrá það sem í dag nær ekki eyrum okkar. Með tungutaki Gadamers: Að
grennslast fyrir um það á hvaða sögulega grunni aðrir túlkunarhringir gátu í
þá daga lokast og hvaða sjóndeildarsamruni milli fortíðar og samtíma var
mögulegur. Er leið á rannsóknina gat ég aukið nákvæmni hugtaksins „sam-
hengi“ sem allajafna er of almennt og ónákvæmt, með því að innleiða hug-
myndina um „endurómsaðstæður" (Resonanzverhaltnisse) í tengslum við
Platon. Ólíkt því sem kemur fram í endurminningum Gadamers, að klass-
íska textafræðin og fornaldarheimspekin hafi verið póhtísk „griðland" (Gad-
amer 1990, 549), voru Platon-rannsóknir, á þeim tíma er nasisminn var að
festa sig í sessi, svið þar sem ófáar raddir tjáðu sig með platónskum efnivið
og gáfu þá mynd af þjóðernissósíalismanum að köllun hans hafi þegar verið
úthugsuð í fornöld. Raddirnar spunnu bergmálsvef, ekki aðeins innan aka-
demíunnar, heldur og saman við önnur athafnasvið, svo sem heilbrigðispól-
itík, réttarfar, menntastefnu og listir þjóðernissósíalista.16
Þrátt fyrir alla sundurleitni í túlkunarvinnu Platon-fræðinga þess tíma
myndaðist samhljómur um 1933: Ráðist var að sjálfsskilningi algildrar
mannhyggju. Spjótin beindust að mannhyggju hinnar evrópsku nýaldar og
Weimar-klassíkurinnar, einkum þó að þeirri mannhyggju sem var tjáð með
hugsjónum frönsku byltingarinnar. Fagurfræðilegri mannhyggju var úthýst
sem „ópólitískri" og tilheyrandi hinu „frjálslynda skeiði“ og varð þannig að
sameiginlegri ráðandi fjandímynd fornaldarfræðanna. Afsögn upplýsingar-
mannhyggjunnar, sem tekið hafði á sig mynd á sjálfum mannhyggju-armi
Weimarlýðveldisins, grundvahaðist á nýjum réttarskilningi, sem stefndi að
hernaðarlegri útjöfnun samfélagsins og stríddi gegn hinum gamla draumi
mannanna um samfélag byggt á sjálfsákvörðun og sjálfræði sem var úrskurð-
aður „sófismi".17 Þjóðernissósíalisminn var studdur með fordæmislausri nú-
tímavæðingu, sem aftur naut fulltingis bæði róttækrar teknókratískrar hugs-
unar og mannhyggjuhugmynda um „umönnun sálarinnar“. Á þessum
vígstöðvum var slagur Platon-túlkana háður.
Við hlið Herder-erindisins frá 1941 og túlkunar á „Starfi fræðimannsins“
eftir Max Weber árið 1943,18 eru það einkum Platon-túlkanirnar frá 1934
og 1942 sem standa upp úr heimspekilegri framleiðslu Gadamers árin 1934
til 1943. Hinar beinu og óbeinu myndir valdbeitingar, sem voma yfir vald-
boðsgjörnum samfélagsdrögum Ríkisins og réttlætisfrumsetningu þess, buðu
16 Sjá „Die Platon-Rezeption in Deutschland um 1933“, Orozco 1994.
17 Alls kyns andspyrnuhættir gegn þjóðernissósíalískum kringumstæðum voru brennimerktir „sófismi“.
„Sófistar" voru neikvæður staðgengill frjálshyggju, friðarstefnu, efnishyggju, Qölhyggju og marxisma.
(Sbr. Orozco 1994)
18 . Með þessari túlkun studdi Gadamers nútímavæðingu hins þjóðernissósíalíska vísindaiðnaðar and-
spænis ósigrum í orrustum. (Sbr. Orozco 1995, s. 199-208)