Hugur - 01.01.2004, Blaðsíða 144

H2
Davíð Kristinsson
Engu skiptir hvort það er hugmyndin um ofurmennið eða ljóðskáld eigin
lífs. Zaraþústra mæhr: „Eg vil ekki að mér sé ruglað saman við þessa boð-
endur jafnaðar. Því að réttlætið segir við mig: ,mennirnir eru ekki jafnir1. Og
þeir eiga heldur ekki að verða það! Hvar væri ást mín á ofurmenninu, ef ég
héldi öðru fram?“127 Sama er að segja um ljóðskáld eigin lífs. Eins og fram
hefur komið áhtur Róbert hugmyndina um ljóðskáld eigin lífs vera vísi að
æðra siðferði. En þegar hann heldur því fram að Nietzsche telji að allir geti
orðið ljóðskáld eigin lífs lítur Róbert framhjá því hvaða merkingu æðri hefiir
í skrifum Nietzsches. Æðra siðferði tengist heilli fjölskyldu af æðri fyrirbær-
um: æðri mönnum, æðri manngerð, æðri menningu o.s.frv. sem afmarkar sig
frá því sem er óæðra og neðar í stigveldinu. Það er ekkert æðra siðferði án
æðri man na, fágœtari manna. Nietzsche er þeirrar skoðunar „að það sem ein-
um ber getur annar ekki átt skihð; að krafan um eitt siðferði fyrir alla gerir
einmitt hinum æðri mönnum rangt til. I stuttu máh: að mönnum ber mis-
jafnlega mikil virðing og hið sama gildir um mismunandi siðferði."128 Tefli
Nietzsche fram æðra siðferði gegn (óæðra) siðferði sem nær til allra jafnt er
það vegna þess að hið síðarnefnda gerir æðri mönnum rangt til. Ef siðferði
Nietzsches sjálfs er dæmi um æðra siðferði, siðferði ljóðskálds eigin lífs, og
allir geta orðið ljóðskáld eigin lífs, þá er það ekki réttnefnt æðra siðferði, því
það sem er œðra hefur engin tengsl við eittvað sem allir geta orðið. Um leið
og Róbert segir ljóðskáld eigin lífs ekki snerta áfengi og segir síðan að allir
geti orðið ljóðskáld eigin lífs, þótt vera kunni að fáir raungeri það, þá gerir
hann Nietzsche ógöfugri en hann er. Girt hefur verið fyrir að um göfugan
lífsmáta sé að ræða þegar náunginn getur einnig orðið ljóðskáld eigin lífs. Sé
það að vera ljóðskáld eigin lífs ekki forréttindi er hugmyndin samkvæmt göf-
ugum mælikvarða Nietzsches einskis virði, smekklaus, léleg, ógöfug, smásál-
arleg, þrælsleg. Almennur lífsmáti er löstur hins göfuga og lífsmáti hins
göfiiga er eitur í beinum almúgans: „Það sem þjónar hinni æðri manngerð
sem næring eða sem munaður hlýtur að vera nánast eitur fyrir alla þá sem eru
öðruvísi og lítilmótlegri. Það er vel hugsanlegt að dyggðir almúgamannsins
væru lestir og veikleikar í fari heimspekings.“129
Þeirri túlkun Foot að Nietzsche boði siðlausa fagurhyggju sem varla geti
talist réttnefnt siðferði reyndi Róbert að andæfa með því að sýna að sið-
ferði Nietzsches sjálfs sé dæmi um æðra siðferði ljóðskálds eigin lífs. I síð-
asta hluta greinar sinnar „Eftirmyndir Nietzsches" bregst Róbert við
vangaveltum Foot um stöðu dyg(g)ðarinnar hjá Nietzsche: „Foot telur að
dygð sem er svo persónuleg - í reynd uppgötvun einstaklingsins - sé tæp-
ast réttnefnd dygð. Eiginleg dygð sé eitthvað sem hægt sé að hvetja alla
menn til að leggja rækt við. Nietzsche sé því í reynd ekki að ræða um dygð-
ir.“ (122) Róbert viðurkennir að „Nietzsche ræði vissulega um dygðir og
finningu, þ.e. fyrirlitningu á þeim sem taka hlutunum sem gefnum, en þessi fyrirlitning er að mati
Nietzsches eitt af því sem greinir æðri menn frá þeim óæðri. Leit Róberts í þessari málsgrein að ein-
hverju sem á við alla menti á að mínu mati ekki við rök að styðjast.
127 Svo mœlti Zaraþústra 11:7.
128 Handan góðs og ills 228.
129 Handan góðs og ills 30.