Hugur - 01.01.2004, Blaðsíða 206

204
Garðar Arnason
staðreyndir, að þær séu alhæfðar, og að þeim sé þröngvað í mót
skyndilegra umskipta; við sjáum einnig að annað fólk hefur sagt
margar af sögum Foucaults á rólegri nótum. Það skiptir ekki máli.
Sögur hans festast í huganum. Við getum bætt við eigin leiðrétting-
um í neðanmálsgreinum eftir hentugleikum. Þessar sögur skipta
máli vegna þess að þær eru að hluta pólitískar yfirlýsingar. Þær eru
einnig það sem ég kalla heimspeki: leið til þess að greina og öðlast
skilning á þeim skilyrðum sem gera hugmyndir mögulegar.16
Pólitísk ádeila Foucaults í Orðum og hlutum beinist að mannvísindum, og
meginvopnið er nafnhyggjan (sem er um leið nátengd söguhyggju og kenn-
ingu um ósammælanleika). Ef maðurinn, sem viðfang þekkingar, er einung-
is afirrð hugsunarkerfis og viðeigandi orðræðu, og getur horfið í næstu koll-
steypu hugsunarkerfisins, þá virðast mannvísindi hafa glatað heilmikilli
þýðingu, ef ekki tilverurétti sínum.
Fornminjafræðin beindist einungis að mannvísindunum. Með því er átt
við vísinda- og fræðigreinar á borð við sálfræði, geðlækningar, afbrotafræði,
læknisfræði, sálgreiningu, félagsfræði og mannfræði.17 Foucault vildi ekki al-
hæfa útfrá þeirri afmörkuðu gagmýni. Hann beindi spjótum sínum ekki að
þeim vísindum sem oft eru nefnd nákvæm (e. exact sciences) eða þroskuð (e.
mature sciences). Hann fjallar um líffræði, en einungis á því skeiði þegar hún
var ónákvæm og óþroskuð, í skilningi nútímavísinda. Samt sem áður getur
fornminjafræðin komið að notum í vísindagagnrýni, einkum með áherslu
sína á söguhyggju og nafnhyggju. Með því að rekja sögulega tilurð kenninga
og hvernig viðföng þeirra verða til og öðlast merkingu í fræðilegri orðræðu,
er sennilegt að það sem virðist alltaf hafa verið til og einungis beðið uppgötv-
unar reynist nú vera beinlínis afurð vísindanna og þeirra félagslegu, pólitísku
og sögulegu skilyrða sem þau búa við. Um leið glata vísindin vissu valdi sem
hlutlaus þekkingaröflun. Það verður ljóst að þekkingin hefði getað orðið
önnur undir öðrum skilyrðum, og gæti orðið önnur í framtíðinni þegar skil-
yrði þekkingarinnar breytast á ný. Með þessu glatar vísindaleg þekking þeirri
forréttindastöðu sem hún áður hafði.
Fornminjafræðin kom lítið inn á vald, sem varð meginviðfangsefni Fouc-
aults eftir að hann sneri baki við fornminjafræðinni, að minnsta kosti í verki
ef ekki orði, í lok sjöunda áratugarins. Þótt Foucault hafi ekki verið í París í
maí 1968, heldur í Túnis, fóru þær pólitísku sviptingar sem þá áttu sér stað
ekki fram hjá honum. I innsetningarfyrirlestri sínum við Collége de France
16 Ian Hacking: „The Archaeology of Foucault", David Couzens Hoy (ritstj.): Foucault: A Critical
Reader, Oxford 1986, bls. 27-40. Greinin birtist fyrst í The New York Review ofBooks árið 1981.
17 Á frönsku er gerður greinarmunur á mannvísindum (science humaine) og náttúruvísindum (science nat-
urelle). Á íslensku er yfirleitt ekki talað um mannvísindi sem ákveðinn flokk vísinda. Það er einnig óal-
gengt á ensku. I háskólum, til dæmis á Islandi, er vísindum oft skipt í hugvísindi, félagsvísindi, heil-
brigðisvísindi og raunvísindi. Á mörgum erlendum málum, svo sem ensku og frönsku, er gerður
greinarmunur á nákvæmum vísindum (e. exact science) og ónákvæmum. Eðlisfræði er dæmigerð ná-
kvæm vísindi, en ekki er vandalaust að ákvarða mörkin á milli nákvæmra og ónákvæmra vísinda. Sum-
ir heimspekingar hafa skipt vísindum í þroskuð og óþroskuð (e. mature/immature science), sbr. grein Ians
Hacking: „ Michel Foucault’s Immature Science", Nous 13,1979, bls. 39-51.