Hugur - 01.01.2004, Blaðsíða 223

Meginlandsheimspeki og rökgreiningarheimspeki
221
Carnap, sem var einn af forsprökkum Vínarhópsins, var umhugað um að
heimspekin gæti verið framsækið afl í þágu þjóðfélagsbreytinga. Hann var
hins vegar þeirrar trúar að hún gæti best leyst það verk af hendi með því að
laga sig algerlega að vísindalegri rökhugsun og grafa undan allri frumspeki
sem hann sagði helst þjóna afturhaldssemi og guðfræði í heimspeki og póli-
tík. Carnap taldi heimspeki Martins Heidegger hættulegasta dæmið um
slíka frumspeki. Critchley tekur einmitt fræga deilu Carnaps og Heideggers
um frumspeki sem dæmi um hástig togstreitu rökgreiningar- og megin-
landshefðarinnar. Báðir höfundar leiddust að hans mati út í öfgarnar sem
hvorri hefð um sig er hætt við, vísindahyggju og andskynsemishyggju. Deila
þeirra byggir að mati Critchleys enn fremur á grundvallarmisskilningi sem
hefur átt hvað diýgstan þátt í langvarandi samskiptaleysi milli rökgreining-
ar- og meginlandsheimspekinga.
I frægum innsetningarfyrirlestri frá árinu 1929, „Hvað er frumspeki?“,
fullyrti Heidegger að sjálf vísindin byggðu á frumspekilegum forsendum sem
þeim væru hulin. Grundvallarafstaða til lífsins sem er skilyrt af tengslum
mannsins við sjálfan sig og veru sína í heiminum býr að baki allri vísinda-
legri þekkingarleit. Vísindin hafa losnað úr tengslum við þennan frumspeki-
lega grundvöll sinn og geta því ekki annað af sér en brotkenndar myndir af
veruleikanum. Rökhugsun og þekkingarleit í anda aðferðafræði raunhyggju,
sem leiðir óhjákvæmilega til smættarhyggju, munu aldrei geta höndlað hinn
dýpri veruleika mannlegs lífs.
Carnap hæddist óskaplega að þessum fyrirlestri Heideggers vegna þess að
í honum er mannleg jaðarreynsla (angistar og leiðinda) talin vera fyrirbæri
sem lýkur því upp fyrir manninum að hann hafi ekkert hald, engan fastan
grunn til að standa á og Heidegger kallaði tóm eða neind. Tilgáta Heidegg-
ers er sú að slík reynsla veiti frumspekilega innsýn í veruleikann eða sjálfa
veruna. Carnap hélt því fram að hugtak á borð við neind væri tómt bull og
fullyrti að frumspeki væri ekki annað en viðleitni heimspekinga til að höndla
einhverja óræða lífstilfinningu sem þeir ættu betur að láta listamönnum eft-
ir. Hlutverk réttnefndrar heimspeki væri hins vegar að taka veruleikann föst-
um tökum með hjálp raunvísindalegra aðferða og tungumáls sem væri í senn
röklegt og gagnsætt.
Hugleiðingar Heideggers um neind og veru eru einhver óræðasti kaflinn í
sögu 20. aldar meginlandsheimspeki, og einmitt sú tegund hugsunar sem
getur leitt út í andskynsemishyggju og jafnvel gerviguðfræði að dómi
Critchleys. Heimspeki Carnaps var hins vegar ekki síður afvegaleidd, eins og
nemandi hans, W. V. Quine, átti síðar eftir að sýna fram á í frægri ritgerð um
kreddur raunhyggjunnar. Carnap og félagar í Vínarhópnum leiddust til að
halda að það væri beint samband milli orða og setninga annars vegar og
veruleikans sem þau tjá hins vegar. Heidegger gat þess vegna réttilega vísað
ásökun Carnaps um frumspeki til föðurhúsanna vegna þess að kenning
Carnaps byggði á því sem Wilfrid Sellars kallaði síðar „goðsögnina um hið
gefna.“ Þegar upp er staðið telur Critchley að þessir andstæðingar hafi
magnað upp sundurlyndi heimspekinnar. Þeim var hins vegar ekki alls varn-