Hugur - 01.01.2004, Blaðsíða 77

Heimspeki sem hugvísindi
75
mun ekki reyna að fleyta þessum röksemdum lengra, þótt ef til vill sé rétt að
taka fram að þeir sem eru hallir undir þessa efahyggju þurfa að sýna gætni er
þeir tjá sögulegar niðurstöður sínar. Hvaða augum sem maður lítur framtak
vísindanna ætti maður að forðast að segja, eins og einn vísindasagnfræðing-
ur gerði ógætilega: „veruleiki kvarka var útkoman af starfi öreindafræðinga"
(áttundi áratugurinn er í seinni kantinum fyrir upphaf alheimsins).11
5.
Heimspeki er í öllu falli fyllilega kunnug hugmyndum sem, eins og allar aðr-
ar hugmyndir, eiga sér sögu en það sögu sem er ekki sérdeilis réttlætandi. Hér
mun ég einbeita mér að umfjöllun um siðfræðileg og póhtísk hugtök, þó svo
að margar athugasemdanna eigi víðar við. Efvið spyijum hvers vegna við not-
um ákveðin hugtök af þessum toga frekar en önnur - segjum frekar en hug-
tökin sem voru í umferð á fyrri tímum - þá gerum við ef til vill út röksemd-
ir sem er ætlað að rétdæta hugmyndir okkar gegn hinum: hugmyndir um
jöfnuð og jafnrétti, til dæmis, gegn hugmyndum um stigveldi. Að öðrum
kosti getum við velt fyrir okkur sögulegri sögu þess hvernig tiltekin hugtök
urðu okkar en ekki önnur: sögu þess (svo þessu sé gcfinn merkimiði) hvernig
nútíminn og sérstakar væntingar hans tóku við af konungsveldinu (ancien rég-
ime). En þá er við veltum fyrir okkur venslum þessarar sögu við röksemdirn-
ar sem við gerum út gegn eldri hugtekningu, áttum við okkur á því að sagan
er saga sjálfra röksemdasniðanna: röksemdasniðin, nefnum þau frjálslynd
röksemdasnið, eru miðlægur hluti þess viðhorfs sem við samþykkjum.
Ef við skoðum hvernig þessi röksemdasnið náðu yfirhöndinni getum við
sannarlega séð þær sem sigurvegara, en ekki endilega sigurvegara í rökræðu.
Ef frjálslyndar hugmyndir ættu að hafa unnið rökræðu þyrftu fulltrúar kon-
ungsveldisins að einhverju leyti að hafa meðtekið með sama hætti og fulltrú-
ar hins nýtilkomna frjálslyndis hvað deilan snerist um, og ekki aðeins í hin-
um augljósa skilningi að hún snerist um hvernig skyldi lifa eða hvernig skyldi
skipuleggja samfélagið. Þeir hefðu þurft að sammælast um að það væri eitt-
hvert markmið - skynsemi, frelsi eða hvað það væri - sem frjálslyndar hug-
myndir þjónuðu betur eða tjáðu betur og það er ekki rík ástæða, þegar jafn
róttæk breyting og þessi á í hlut, til að ætla að þeir hafi verið sammála um
þetta, alltént ekki fyrr en seint í ferlinu. Þær hugmyndir um frelsi, skynsemi
og svo framvegis, sem í hlut áttu, voru sjálfar flæktar í breytinguna. Ef frjáls-
lyndir unnu ekki rökræðu í þessum skilningi, þá eru skýringarnar á því
hvernig frjálslyndi varð ofan á - það er, meðal annars, hvernig frjálslyndis-
hugmyndir urðu okkar hugmyndir - ekki réttlætandi.
Þetta má líka orða sem svo: Þegar vísindaleg umbreyting á í hlut, getur hún
komið til gegnum kreppuástand. Sé kreppa eru allir aðilar sammála um að
það er skýringakreppa og þótt þeir séu ef til vill ósammála um hvað muni
11 Andrew Pickering, Constructing Quarks (Edinburgh University Press, 1984). Rétt er að taka fram að
saga Pickerings vekur mikilvægar spurningar um túlkun á „uppgötvun" kvarka.