Hugur - 01.01.2004, Blaðsíða 54

Hugur | 15. ÁR, 2003 | s. 52-65
Geir Sigurðsson
Á meðal hinna tíu þúsund hluta
Tang Junyi og sérkenni kínverskrar heimsfræði
Eitt af lífsskilyrðum heimspekinnar er að hún svari ekki spurningunni um
sjálfa sig í eitt skipti fyrir öll. Hún verður ávallt að vera reiðubúin að ættleiða
einmana og óskilgetna munaðarleysingja nýrrar eða framandi hugsunar.
Fjölskylda heimspekinnar þarfnast sífellt utanaðkomandi strauma til að
tryggja heilbrigða endurnýjun sína. Freisti hún þess að viðhalda sjálfri sér án
þess að opna dyrnar fyrir nýjum ásýndum á hún á hættu að úrkynjast og líða
undir lok. Þetta er ein af ástæðum þess hve erfitt er að fastsetja hvað heim-
speki „er“ - réttnefnd heimspeki hlýtur ávallt að vera í stöðugri „verðandi“.
Það er þá ef til vill nær lagi að spyrja hvað heimspeki sé ekki, hvar mörk
hennar liggi. Því er stundum haldið fram að eina réttnefnda heimspekin sé
sú sem þróaðist út frá forn-grískri hugsun. Þessi skoðun fer jafnan fyrir
brjóstið á þeim sem hafa kynnt sér og kunna að meta menningu Austur-
landa. Því þeir vita hversu djúp- og víðtækar þær hugleiðingar eru sem eink-
um litu dagsins ljós á Indlandi og í Kína til forna. Það að neita því að slíkar
hugleiðingar séu eiginleg heimspeki virðist kasta rýrð á þær. Vesturlandabú-
ar telja gjarnan austræna speki lítið meira en innhverfa íhugun eða „nafla-
skoðun" læsta í eigin vítahring. Þar sem hana skorti með öllu hinn rökfræði-
lega grundvöll vestrænnar heimspeki hafi hún ekkert tilkall til
virðingarheitisins „heimspeki". Slík viðhorf gefa sér þó augljóslega fyrirfram
inntak hugtaksins „heimspeki", sem er fjarri því að vera sjálfgefið, og hnjóta
þannig sjálf um alvarlega rökvillu í vestrænni rökfræði. En eftir sem áður
hafa fyrrnefnd viðhorf að geyma eilítið sannleikskorn sem varpar nokkru
ljósi á séreðli austrænnar (heim)speki.
Islenska hugtakið „heimspeki" er að því leytinu til gott orð að það hefur al-
mennari skírskotun en forn-gríska hugtakið „fílósófía" sem, að því er best ég
veit, öll núlifandi indóevrópsk tungumál notast við að íslensku undanskil-
inni. „Heimspeki“ ber ekki með sér hina þrengri merkingu „fílósófía“ sem
„viskuást“ - það að elska þekkinguna hennar sjálfrar vegna. Þannig mætti
staðhæfa út frá orðsifjum hugtakanna tveggja að harla erfitt sé að neita
austrænni „speki“ um titilinn „heimspeki“ þótt vera má að réttlætanlegt sé að