Hugur - 01.06.2011, Blaðsíða 55

Að skoða náttúru til að skoða náttúru
53
leikunum. Til einföldunar skulum við gera ráð fyrir því hér og nú að þeir séu
óháðir skynjunum okkar á þeim. Það er að segja að það hvort hlutur sé 5 eða 10
sentimetrar að lengd eða það að hann sé kúlulaga en ekki teningslaga sé óháð því
hvað skynjun mín (eða annarra) gefur til kynna um lengd hans eða lögun. Hug-
myndin er jú sú að með því að eiginleikinn sé mælanlegur þá sé mælingin það sem
gefur rétta mynd (að því gefnu að mælitækin séu ekki bjöguð, sem er auðvitað
alltaf möguleiki) og trompi skynjanir okkar sem mat á eiginleikanum. Hvernig
geta þá gögn sem snúast um skynreynslu okkar sagt okkur eitthvað um eðli þess-
ara eiginleika sem eiga að vera sjálfstæðir frá skynreynslunni? Vandinn er sem
sagt fólginn í því að eiginleikarnir sem um er að ræða eru óháðir reynslu okkar af
þeim og eru í hlutunum burtséð frá því hvort við upplifum þá eða vitum af þeim.
Það hvernig eða hvort við skynjum þá hefur þannig ekkert með þessa eiginleika
að gera. Af þessum sökum getur verið freistandi að draga þá ályktun að besta
leiðin, og jafnvel eina færa leiðin, til að átta sig á eðli þessara eiginleika sé gegnum
skynsemina ómengaða. Það sem gildir er að geta hugsað sér eiginleikana óskynj-
aða og það hvernig skynreynsla okkar er af þeim getur þá bara þvælst fyrir.
Hér held ég að afstaðan verði að ráðast af hugmyndum um forsendur frum-
spekinnar, eða það sem kallað hefur verið metametafysík. Á hvaða forsendum
er það sem heimurinn skiptist niður í hluti og eiginleika þeirra og á hvaða for-
sendum getum við hugsað um þessa skiptingu? Er þessi skipting eitthvað sem er
bara á einn skýrt afmarkaðan veg og gæti ekki verið öðruvísi? Ef skiptingin gæti
ekki verið öðruvísi þá kann að virðast sem skýr hugsun og greining sé kannsld
tryggasta leiðin til að komast að einhverju um eðli eiginleikanna. Það sem ég
á við er um það bil þetta: Göngum út frá því að einhvers konar verufræðileg
hluthyggja sé rétt.14 Sem sagt er það hvernig heimurinn er óháð því hvernig við
skynjum heiminn eða upplifum hann. Eða að minnsta kosti er einhver hluti af
heiminum óháður okkur á þennan hátt. Verufræðileg hluthyggja útilokar ekki
að hluti heimsins, jafnvel stór hluti hans, sé afurð hugsunar okkar. Það sem hún
krefst er aðeins það að heimurinn sé að einhverju leyti óháður hugsuninni. Sam-
kvæmt þessu gæti væntanlega brugðið til beggja vona með áreiðanleik skynjunar
okkar á heiminum. Það er vissulega mögulegt að skynjun okkar gefi okkur rétta
mynd af þessari sjálfstæðu og óháðu gerð heimsins en það hlýtur að vera allt eins
mögulegt að myndin sé skökk, jafnvel kohöng. Þar með hlýtur að vera ótækt að
notast við rannsóknir á hveríulli skynreynslunni þegar komast skal að raun um
eðli sjálfstæðra og óháðra eiginleika. Réttast hlýtur að vera að leiða út eðli þeirra
með skynsemina að vopni.
En það má líka hugsa sér mynd sem væri kannski rétt að kenna við Kant, eða
allavega kalla innblásna af honum: að heimurinn, þótt hann sé á einhvern hátt
sem er að vissu leyti óháður hugsunum okkar, skiptist í raun ekki svo skýrt niður
nema þá kannski á einhvern afar óræðan hátt. Sú leið að skipta hlutum niður eftir
stærð og lögun og þess háttar er eitthvað sem einkennir okkar aðferð til að lýsa
heiminum, sem takmarkast alltaf af einkennum mannlegrar hugsunar og skynj-
H Margir hafa haldið fram verufræðilegri hluthyggju og er Platon auðvitað afbragðsgott dæmi. Af
heldur nýrri skrifum má nefna Armstrong 19782 og 1978^ og Sider 2001 og 2009.