Hugur - 01.06.2011, Blaðsíða 60

58
Svavar Hrafn Svavarsson
dulúðarhulunni ekki verið svipt af náttúrunni á þann afgerandi hátt sem síðar
varð. Svið efnislegrar náttúru og svið mannlegrar skynsemi höfðu ekki verið að-
skilin á sama hátt. Greinarmunurinn sem hefúr verið til staðar á nýöld var ekki til
staðar í fornöld. Þess vegna var ekki gh'mt við nákvæmlega sömu heimspekilegu
vandamál, til dæmis innan þekkingarfræðinnar. Hins vegar kann að vera að sið-
fræði fornaldar, sérstaklega Aristótelesar, sé nú lesin á forsendum þessa grein-
armunar, þannig að réttlæta þurfi hið siðferðilega með téðri smættun.
Sé siðfræði fornaldar mislesin á þennan hátt, mætti bregðast við á tvo vegu.
Annars vegar mætti segja að fornmenn hafi vissulega réttlætt siðferði með tilvísun
til þess sem er utan siðferðis, nefnilega náttúrunnar, en á annan hátt en heimspek-
ingar nýaldar hafi gert. Ekki örli á smættun. Náttúran sjálf sé hins vegar hlaðin
boðkrafti (sem ólíkir heimspekingar gætu skýrt á ólíkan hátt en sprytti eflaust af
náttúrulegum gæðum, því sem er gott fyrir t.d. manninn) - hún sé normatíf- og
því þurfi að skilja hana til að vita hvernig skuli breyta. Hún sé í þeim skilningi
bjarg og grunnur. Hins vegar mætti einfaldlega hafna þeirri hugmynd að náttúran
stæði á þennan hátt undir hinu siðferðilega. Náttúran sé ekki undirstaða siðferðis.
Þar sem hún sé hlaðin boðkrafti (tali til mannsins þannig að hann hefur ástæðu
til að hlýða) hljóti hún að vera samofin hinu siðferðilega frá upphafi.3 Væntanlega
skiptir öflu máli hvaða skilningi þessi boðkraftur er skilinn.4 Hvort tveggja hefur
verið reynt.
Ef fyrri leiðin er farin, lesum við siðfræði fornaldar þannig að réttlæta megi
siðferði með tflvísun til þess sem er utan siðferðis (svo sem líffræði náttúrulegra
tegunda að hætti Aristótelesar sem tiltekur náttúruleg gæði mannsins), sem verði
þá bjarg sem siðferði stendur á. Samkvæmt hinum sem velja síðari leiðina væri
slíkur lestur sögulega vafasamur og hugsanlega heimspekilega ófúllnægjandi.
Hann væri sögulega vafasamur af tvennum sökum. Hann skildi í raun siðfræði
fornaldar á forsendum þeirrar tvíhyggju sem ég eignaði nútímaheimspeki. Og
hann ætti sér varla stoð í textunum sem við eigum frá fornöldinni, sem hlaða nátt-
úruna (misjafnlega mikluro) siðferdilegum boðkrafti.5 Þess utan væri hann heim-
spekilega vafasamur, samkvæmt harðasta gagnrýnandanum, John McDowell, sem
hefur hafnað þessum lestri á siðfræði Aristótelesar og líklega aflra fornmanna.
Ástæðan sé sú að téð tvíhyggja anda og efnis, sem lesturinn byggir á, sé fátækleg
frumspeki.6
Það er elcki ætlunin að ijalla um frumspeld McDowells og tilraun hans til
að leysa (öll) grundvallarvandamál nútímaheimspeki, sem hann rekur til áður-
nefndrar tvíhyggju. Þessi tilraun hans snertir reyndar fornaldarheimspeki, því
McDowell leitar fyrirmyndar sinnar í siðfræði Aristótelesar, þar sem hann finnur
3 Um þennan skilning á náttúruhyggju fornaldar, sjá helst Annas 1993:135-38.
4 Logi Gunnarsson 2003 hefur rætt um og gagnrýnt náttúruhyggju sem bjarghyggju, eða grunn-
hyggju sem hann kallar (!). Logi leitar eflaust nokkuð til McDoweUs og hugmyndar hans um
náttúruhyggju sem er ekki bjarghyggja, til dæmis eins og sú hugmynd birtist í McDowell 1995.
5 Sjá Annas 1993,3. kafla.
6 McDowell heldur því fram að náttúran sé innan röksviðs skynseminnar, en ekki sem sköpunar-
verk hugarins (að hætti róttækrar hughyggju), nema að svo miklu leyti sem starfsemi hugarins
sé sjálf hluti náttúrunnar og leitist við að skilja hana. Sú viðleitni hljóti að gera ráð fyrir því að
náttúran sé innan röksviðs skynseminnar.