Tímarit Máls og menningar - 01.12.1975, Qupperneq 19

Er vit í vísindum?
inga sem er endursamin í sífellu, með áherzlubreytingum og úrfellingum,
af ritstjórum reykvísku dagblaðanna. Eg efast ekki um að þessir ritstjórar
séu grandvarir menn sem trúi því sjálfir sem þeir skrifa í blöð sín dag
af degi, og ef það er rétt þá er auðvitað hæpið að saka þá um sögufölsun.
Höfundar hinnar eldri vísindasögu eru á sama báti. Þeir hafa allir talið
sjálfa sig eða samtíma sinn kórónu á sköpunarverki mannlegrar skynsemi,
eins og góður ritstjóri trúir um flokkinn sinn. Og söguritun þeirra er oftast
í því fólgin að vinza það úr eldri vísindaritum, og jafnframt úr öllu sögu-
legu samhengi, sem skoða má sem vísbendingu um þá dýrð sem í vændum
var og er nú holdi klædd í háttvirtum höfundi sjálfum og starfsbræðrum
hans. Og ekki spillir ef höfundurinn getur dregið upp þá mynd af fáeinum
hetjum sögu sinnar, stórmennum vísindasögunnar, sem sýnir að þær hafi
beitt öllum sömu aðferðum og enn er beitt á rannsóknastofum Hoffmann-
La Roche eða kínverska hersins, aðeins með svolítið lakari árangri. En
hvort sem menn vilja tala um sögufölsun í þessu viðfangi eða ekki, þá er
víst að sjálfstæðar rannsóknir á vísindasögu hafa leitt í Ijós allt aðra mynd
þróunarinnar, ef ,þróun‘ er þá rétta orðið um þá atburðarás sem um er að
ræða.
Eg hlýt að reyna að vekja hugboð um hina nýrri mynd atburðanna í
örfáum orðum. Suma drætti hennar má geta sér til um af því sem þegar
er sagt um Newton, en í því er fólgin sú sögulega tilgáta að Newton hafi
að minnsta kosti ekki verið raunhyggjumaður, heldur hafi starf hans verið
leikur að hugvitssamlegum ímyndunum, hverjar svo sem leikreglurnar
voru. Þessi tilgáta býður því heim að hugað sé að tengslum ímyndana
Newtons eða hugmynda við aðrar hugmyndir 17du aldar í stað þess að
einblína á meint tengsl þeirra við staðreyndir sem hann á að hafa kannað.
Þegar það er gert kemur margt í ljós, og eins má geta.
Flest handrit Newtons voru geymd og gleymd í tvær aldir eftir hans
dag: þá tóku ættmenni hans sig til og seldu þau á uppboði eins og frí-
merki. Þau fóru út um allar jarðir. John Maynard Keynes, hagfræðingur-
inn mikli sem deilir þeim heiðri með David Ricardo að vera annar tveggja
nafnkunnra hagfræðinga sem vit höfðu á peningum, afréð eftir uppboðið
að verja umtalsverðum eignum sínum til að kaupa þessi handrit aftur og
safna þeim í einn stað. Hann náði helmingnum, og síðustu æviárin hafði
hann það að dægradvöl að lesa þau og reyna að skilja. Það reyndist ekki
heiglum hent. Því segja má að handritin sýni að vísindarit Newtons, sem
17 TMM
257