Skírnir - 01.01.1947, Blaðsíða 152
150
Björn Sigfússon
Skírnir
þessu ljóst, að konungsvaldið var ekki siðferðilegt í vit-
und konungs, sem var að pranga með það, heldur varð
það auðvald hans og hann tók sér guðs náð að skálka-
skjóli. Öll konungsafskipti af siðbót Lúters á Islandi verða
að skýrast frá sjónarmiði þess auðvalds, en ekki af trúar-
legum hvötum. Þessi sögulega staðreynd fyrirbyggir ekki
þann skilning, sem Kristján 4. hafði persónulega, að guð
hafi skapað skattlöndin til þess, að kóngar og hofmenn
hefðu af þeim tekjur og öguðu lýðinn, sem yrði ella ómak-
legur sáluhjálpar. Og er góðviljaður konungur breytti
eftir þeirri samvizku sinni, felst ekkert persónulegt last
í því að nefna samvizkuna fjáraflatæki. Þetta var stéttar-
skylda þeirra, þannig var auðvald tímans í fullkomnastri
mynd sinni.
íslendingar biðu þá þann ósigur fyrir erlendu valdi,
sem enginn Gamli sáttmáli gat varnað né sáttmálar 20.
aldar bætt fyrr en 1944. Ekki var orsökin sú, að danskir
konungar væru almáttugir og úrslitin óumflýjanleg af
því. Kóngar vorir eru peð í tafli við hlið 16. aldar skör-
unga eins og Súlímans lagabætis hjá Tyrkjum, Ivans zars
hins grimma, sem vann Síbiríu af Törturum og kristnaði,
launhyggindamannsins Karls keisara 5. eða Franz Frakka-
konungs. Réttarskerðing og áþján á Islandi óx í jöfnum
hlutföllum við hnignun og skerðing á ríki kónga vorra
fram til þess, ,er þeir misstu Skán og hnepptu líkt og 1
hefndarskyni þjóðir sínar í einveldisfjötra (Kópavogs-
eiðar 1662). Þó að veikleiki og veldishnignun konungs eigi
þátt í ágengni hans, skýrir hún ekki sigursæld hans á
landi hér. Veikleiki Islendinga sjálfra réð miklu um hrak-
farirnar fyrir konungsvaldi.
Jón biskup Arason hefur skilið veikleik konungsvalds-
ins og litið á baráttu sína 1549-50 í tengslum við styrjöld
þeirra ára í Þýzkalandi (álit Árna Pálssonar). Henni gat
lokið fyrr en varði með kaþólskum sigri, og þá hefði Krist-
ján 3. ekki þorað að beita sér við íslendinga á eftir. Af
þess kyns hugsun mundi sprottin fyrirlitning biskups síð-
ustu daga sína á „kóngsins mekt“,