Skírnir - 01.01.1947, Blaðsíða 224
222
Ritfregnir
Skírnir
máli, meðan hann er uppi á fjallstindinum. Stílskiptin kynnu fljótt
á litið að virðast sjálfsögð og rétt, en þau eru of fyrirhafnarlaus.
Til þess að vera dramatisk heild, yrði allt að vera með sama brag
frá upphafi til enda, annaðhvort stílgerður, fáránlegur gamanleik-
ur með tegundarmyndum fyrir persónur eða leikrit í natúralistisk-
um stíl. Hver einstakur hluti verksins verður að vera mótaður af
þeim lögmálum, sem markar því bás og gerir það að einni, sérstakri,
lífrænni heild.
Fyrsti þáttur á að vera inngangur, sem veitir kost á að kynnast
mönnum og málefnum og birtir það sem verða á aðalefni leiksins.
Höfundurinn sýnir hér mjög skemmtilegan hóp hefðarkvenna í
kauptúninu umhverfis Helga prest, og lýsing þeirra er lifandi og
fjörleg. En höfundurinn hefur leiðzt í þá freistni að tefja of lengi
við þessa lýsingu, sem í sjálfu sér er ekki dramatisk: leikritið þarf
að halda áfram, áfram, það þarf að hafa baráttu, spenning, og síð-
an lausn. Fyrst þegar Jóhanna kemur, byrjar spenningurinn, og í
öðrum þætti nær hann geysilegu magni.
Annan þátt mætti með mjög litlum viðbótum leika sem einþátt-
ung.1) Hann hefur tekizt alveg fullkomlega. Bygging hans er í
samræmi við gömul og sígild lögmál leiklistarinnar: Tvö ólík lífs-
viðhorf eru sett öndverð hvort móti öðru, og hvort þeirra er ná-
tengt skapshöfn þess, sem tjáir það. Andstæðan, sem í fyrstu ber
lítið á, leiðir smám saman til átaka, og eftir því sem baráttan
magnast, verður hvort sjónarmið um sig skýrara og skýrara. Um
leið verður breyting á báðum persónunum: eftir samtalið er hvor-
ugt þeirra eins og áður. Eftir hvörfin (klimaks), sem er sigur Jó-
hönnu yfir Helga,. starfshugar yfir aðgerðaleysinu, þverr magn
þáttarins aftur, og sýnir það, að höfundur kann full skil á réttum
hlutföllum í efnisskipun; með nöpru háði lætur hann hér síra Helga
una því að vera lokaður inni. I þessum þætti er ekki einu orði of-
aukið. Hér stendur margt viturlegt, sem snertir okkur öll.
Það sem gerist 1 þriðja þætti, er ugglaust sálfræðilega rétt, en
fyrir leikinn er fyrri hluti þáttarins til þyngsla. Aftur er síðari
hlutinn, þar sem frú Herdís er að gera mann úr Helga, mjög gott
atriði.
I nútíðarleikritum hafa skáldin oft reynt að ná áhrifum með því
að leika sér að sýnd eða ,,illusjon“ leiksviðsins, að draga áhorf-
endur inn í leikinn og láta persónurnar fara út af bás sínum, í stuttu
máli rífa niður ósýnilega fjórða vegginn milli leiksviðs og áhorf-
enda. Þetta gerir Nordal hér í fjórða þætti, þá koma bæði leikhús-
stjórinn og ,,höfundurinn“ fram á leiksviðinu til að ræða „upp-
stigningu“ síra Helga við hann. Listrænn tilgangur þessa hlýtur að
1) [Á afmæli Leikfélags Reykjavíkur í janúar 1947 var þessi
þáttur leikinn einn sér í útvarp og kom mjög vel fyrir. Ritstj.]