Tímarit Máls og menningar - 01.05.2012, Blaðsíða 87

R i t u n a r s a g a U t a n g á t t a
TMM 2012 · 2 87
persóna, ýmsar hugmyndir eru uppi um örlög hans, kannski fór hann til
Miðjarðarhafslanda, kannski dó hann og verkið gerist allt í huga aðal-
persónanna sjö í jarðarför þess sem er horfinn. Þaðan er kominn möguleik-
inn í titlinum, Miðjarðarför er kannski mið jarðarför.
En öðru hverju koma inn leikverur sem ég kallaði utangáttaleikverur. Þær
fúnkera eins og nokkurs konar kór í grískum harmleikjum, í flestöllum leik-
verkum mínum er svona kór-element, útfærslan mismunandi. Ég heillaðist
fyrst af kórfyrirbærinu í námi í leikhúsfræðum í París þegar við vorum að
stúdera gríska leikhúsið hjá mörgum snilldarkennurum. Síðan þá get ég ekki
hætt að dást að fyrirbærinu.
Kór býr til díalektík í verkið, hann kemur, spyr spurninga, miðlar efa-
semdum, ótta, spenningi, fordæmingu, sorg, gerir athugasemdir. Kórinn
getur verið fulltrúi fyrir hópa í þjóðfélaginu, hann getur verið rödd sam-
félagsins eða áhorfenda. En allavega, hann brýtur upp, býr til díalektík,
opnar veröld verksins, býr til nýjan pól. Engin tilviljun að Bertolt Brecht var
öllum fremri á tuttugustu öld í markvissri notkun kóra.
Í Miðjarðarför voru utangáttaleikverurnar nokkurs konar uppvakningar
sem reyna af veikum mætti að átta sig á framvindu leikverksins með litlum
árangri þrátt fyrir einbeittar tilraunir. Hugmyndin að þessum leikverum
kviknaði þegar ég fór að spekúlera í leiksviðsmyrkrinu, tilvist leiksviðs á
næturnar þegar öll ljós eru slökkt, ekkert ljós lengur, ekkert líf, engar til-
finningar hrópaðar fram til áhorfenda, Þessar persónur voru búnar til úr
leikhúsryki, leifum af tilfinningum leikpersóna úr leiklistarsögunni sem
leikin hafa verið á sviðinu, bútar, leifar, brot sem þær ná ekki með neinu móti
í heila mynd.
Í stuttu máli, þá var útfærsla utangáttaleikveranna í Miðjarðarför árið
1983 afar mögnuð, þarna voru í leikhóp Nemendaleikhússins, sem var fjórða
ár Leiklistarskólans, leikarar sem voru að springa út eftir nám í þrjú ár,
þau voru líkust spenntum veðhlaupahestum sem beðið hafa lengi eftir rás-
merkinu.
Þarna var fremst meðal jafningja Edda Heiðrún Backman, með fullri
virðingu fyrir hinum í leikhópnum, þá var það einstaklega eftirminnilegt að
sjá stórleikkonu springa út, ef svo má segja.
Utangáttaleikveran í hennar túlkun var ógleymanleg. Svo ógleymanleg
að þessar leikverur hafa æ síðan leitað á mig og fleiri aðstandendur, gjarnan
þegar við Gretar Reynisson höfum hist, þá töluðum við um að það þyrfti að
halda áfram með þetta.
Að ógleymdri Kristínu Jóhannesdóttur eða KJ sem hefur verið ákafur
stuðningsmaður Utan gátta gegnum árin og stöðugt minnt á nauðsyn þess
að koma því í heila höfn.
Þegar leikritið Einhver í dyrunum var sett upp í Borgarleikhúsinu árið
2000, fyrsta leikrit eftir mig sem hún leikstýrði, þá vantaði einhvers konar
kór-element í verkið að mati leikstjóra, höfundi gekk ekkert að skrifa slíkt