Tímarit Máls og menningar - 01.05.2012, Blaðsíða 17

H o m o i s l a n d i c u s – i n n a ð b e i n i
TMM 2012 · 2 17
hópum og áform um samræmdan gagnagrunn á heilbrigðissviði (Gísli
Pálsson 2007). Íslendingar voru sagðir heildstæður hópur erfðafræðilega
séð, lifandi leifar víkingastofnsins, sem ætti að nýtast vel fyrir genaleit
og hugsanlega svara mörgum brýnum spurningum í læknisfræði. Þessi
starfsemi kynti undir erfðafræðilegum klisjum um áhrif gena á hegðun
og persónueinkenni einstaklinga og þjóða. Þannig hefur á undanförnum
árum oft verið vitnað til víkingaeðlisins í ræðu og riti. Hinum svokölluðu
útrásarvíkingum sem fjárfestu í bönkum og viðskiptum af miklum móði
í skjóli nýfrjálshyggjunnar þegar best lét, var lýst sem beinum arftökum
fornra kappa sem lögðust í víking, börðust og söfnuðu fé (Kristín Loftsdóttir
2009).
Líkamsmannfræði og myndlist mætast: Musée Islandique
Enn er lögð stund á rannsóknir þar sem mannabein fela í sér mikilvægar
upplýsingar. En þótt bein séu ekki alveg horfin af sjónarsviði vísindanna þá
er hlutverk þeirra ólíkt því sem var. Mannfræðingar, fornleifafræðingar og
sagnfræðingar hafa að undanförnu kannað bein á nýstárlegan hátt og fléttað
saman við rannsóknir á efnismenningu, hugmyndum og stjórnmálum
(Sommer 2007, Sommer og Kruger 2011). En víst er þó að þau gögn sem
líkamsmannfræðingar síðustu aldar söfnuðu, skráðu og greindu koma að
takmörkuðu gagni nú á tímum, þótt ekki sé útilokað, eins og áður var bent
á, að ný kynslóð líti þau öðrum augum. Víða um lönd, á söfnum og í arkífum
háskóla, stofnana og einstaklinga liggur urmull af gögnum sem mann-
fræðingar og fornleifafræðingar hafa safnað, yfirþyrmandi magn. Að vera
staddur á einhverjum þessara geymslustaða, innan um öll þessi gögn – bein,
hár og fingraför og óendanlega tölfræði, að ótöldum ljósmyndum og skringi-
legum tólum og tækjum – er sérstök tilfinning og skilur margan manninn
eftir á einhvern hátt snortinn. Um leið öðlast gömul og rykfallin gögn um
líkamsgerð mannsins, sem stundum hafa verið afskrifuð í ljósi breyttra tíma,
annað og nýtt líf, meðal annars í myndlist.
Áður var minnst á ljósmyndir Jens, hvernig hlutlægni þeirra og stöðlun
minnir á lögregluljósmyndun og eftirlit með þegnum. Slíkar myndir
hafa verið viðfangsefni franska myndlistarmannsins Christians Boltanski
(Semin, Garb og Kuspit 1997), t.d. þar sem hann stillir saman portrettum
af morðingjum og fórnarlömbum þeirra, án þess að gera grein fyrir hverjir
tilheyra hvorum hópi. Hér á Íslandi má nefna Birgi Andrésson sem leitaðist
meðal annars við í list sinni að skilgreina Íslendinga. Verk hans Annars vegar
fólk (1991), sem sett er saman af ljósmyndum, póstkortum og teikningum
af íslenskum flækingum frá því um næstsíðustu aldamót (sjá mynd 4), „af
fólki sem var hvergi fast í vist, eins og lög gerðu ráð fyrir“ (Þröstur Helgason
2010:115), er í þessum anda. Birgir segir svo frá verki sínu: