Tímarit Máls og menningar - 01.05.2012, Blaðsíða 117

Á d r e p u r
TMM 2012 · 2 117
myndlist) en ekki listamanninum. Guð-
mundur sagði vissulega frá könnunar-
ferðum þar sem hann ýmist málaði eða
safnaði skissum eða bara hughrifum. En
það telst langt frá því að málverkin geti
talist sjálf könnunarferðin. Sú grunn-
færna greining gerir lítið úr sköpun
listamannsins.
Æsa heldur því líka fram að myndir
hans séu fyrst og fremst staðbundnar
lýsingar. Þar endurómar hún skoðun
eldri listfræðingsins. Hvernig þetta, líkt
og landfræðital Björns, getur samræmst
þeirri staðreynd að mjög margar mynda
hans eru algjör uppspuni, er hulin ráð-
gáta þeim sem þekkja til verkanna.
Hugtök eins og landfræðileg könnun
eða staðarlýsing eiga heldur illa við í
þeim tilvikum.
Ýmsar sannanlega staðfærðar myndir
Guðmundar, svo sem af Heklu eða
Herðubreið, eru ekki heldur landfræði-
leg könnunarferð; ekki fremur en
myndir flestra eldri málara okkar. Sú
staðreynd að Guðmundur fór oft á lítt
þekkta staði gerir myndir hans þaðan
ekki sjálfkrafa að einhvers konar landa-
fræðiskýrslu (eða könnun). Stílfærð,
skúlptúrkennd og gróf olíumynd úr
Tröllakrókum er upplifun og túlkun
Guðmundar á staðnum. Óljós Kerling-
arfjöll sem renna saman við næstum
glæran himin eða skáldað landslag hafa
ekkert með landafræði eða landkönnun
að gera. Nema einhverjir vilji samsama
slíkt framkvæmdinni við að komast á
staðinn, eða svölun forvitni við að sjá
hann eða þá hæfileikanum til að fram-
kalla uppspunnið mótíf?
Því miður virðist höfund Listasögu-
kaflans skorta víðtækari skoðun margra
mynda svo staðhæfa megi í hvers konar
„könnun“ Guðmundur leggur við að
mála landið í fjóra áratugi og hverju
hann lýsir. Getur verið að úrelt orðalag
rati umyrðalaust aftur á bók?
Orðræða þýsku fjallahreyfingarinnar?
Kaflanum lýkur á þeim orðum að nátt-
úrudýrkun Guðmundar sé byggð á orð-
ræðu þýsku fjallahreyfingarinnar um að
fjöllin teljist uppspretta andlegra orku-
linda. Mörg félög fjallamanna um víðan
heim, austræn trúarspeki svo sem búdd-
ismi, og t.d. suður-amerískur shaman-
ismi hafa tengt saman, og tengja enn,
fjöll og ýmis andleg gildi. Skoðanir
þessara aðila eða stefnur höfðuðu til
Guðmundar. Einföld samtenging Æsu er
engu að síður ósennileg vegna þess að
útivistaráhugi hans og fjallaferðir eru
orðnar Guðmundi mjög mikilvægar
áður en hann heldur utan, gerist alvöru
fjallamaður og kynnist mið-evrópskum
fjallamannasamböndum (í Þýskalandi,
Sviss, Austurríki og á Ítalíu). Að auki er
ég ekki viss um að þessi fullyrðing Æsu
um andlegu orkulindina sé frá slíkum
félögum komin til Guðmundar, heldur
víðar að. Hann minnist á þessa skoðun í
margnefndri Iðunnargrein (og með ein-
hverjum tilbrigðum síðar) en afstaðan
til náttúrunnar snerist að sjálfsögðu
ekki eingöngu um fjöll heldur líka um
víðerni, ósnortna náttúru, fegurð þess
smáa, villtar lífverur og samfélög fólks,
sem kann hóflegar náttúrunytjar; allt
skoðanir sem eru enn meira áberandi í
samtímanum en var áður fyrr. Vafalaust
hafði fyrrgreind hugmyndafræði áhrif á
list Guðmundar en verkin eru marg-
slungnari en einföldun Æsu gefur til
kynna og því hefði líka þurft fjölþættari
tengingar en þessa einu til þess að búa
til fagmannlegt listamannsportrett af
honum.
Niðurstaðan
Eftir lestur fjögurra síðna í Listasögu
Íslands sit ég uppi með þá hugmynd að
kaflinn sé að langmestu leyti endur-
tekning á fyrirfram gefnu, einfölduðu,
margtuggnu og að verulegum hluta