Tímarit Máls og menningar - 01.05.2012, Blaðsíða 20

G í s l i Pá l s s o n o g S i g u r ð u r Ö r n G u ð b j ö r n s s o n
20 TMM 2012 · 2
fór Jerome Napóleon prins, bróðursonur Napóleons Bonaparte. Í hópnum
voru bæði vísindamenn og listamenn og var markmið þeirra að skrá og
rannsaka líf á norðurslóðum. Meðal annars tóku þeir gifsafsteypur af inn-
fæddum í mannfræðilegum tilgangi. Gripirnir voru 25 að tölu af 13 ein-
staklingum og voru þeir sýndir á mikilli sýningu í Palais Royal í París,
sennilega undir nafninu Musée Islandique. Þessar afsteypur voru gerðar
í samræmi við ríkjandi hefðir á sviði mannmælingafræða og undirstrika
nýlendutengsl og heimsveldisdrauma samtímans. Segja má að viðfangsefni
Ólafar beinist bæði að upphafi og lokum mannmælinga. Afsteypurnar í
Musée de l’Homme eru frá árdögum þessara fræða á blómaskeiði nýlendu-
tímans, en mælingar Jens og samstarfsfólks hans mörkuðu endalok þeirra,
sem leifar hnattræns valdakerfis sem hafði runnið sitt skeið. Nýlendurnar
höfðu orðið að eftirlendum.
Lokaorð
Bein hafa ekki einungis verið mannfræðingum mikilvægur efniviður. Fólk
hefur haft áhuga á beinum á öllum tímum og í fjölbreyttu samhengi, ekki
bara fræðilegu, enda er saga beina nátengd sögu greftrunarsiða sem eru
sennilega jafn gamlir og tegundin Homo sapiens.
Á Íslandi, líkt og víða annars staðar, fylgdu líkamsmannfræði mikilvæg
hvörf hvað varðar aðferðir og þankagang. Mannabein, einkum höfuðkúpur,
voru sett á sérstakan stall. Kenningaleg umfjöllun var í lágmarki en þeim
mun meira af tölum og katalógum. Eins og Scott o.fl. benda á (2000:347),
var mottóið einfaldlega: „safnið bara nógu miklu af gögnum og vandamálin
munu skýrast af sjálfum sér“. Í nánast hálfrar aldar gömlu sögulegu yfirliti
sínu um tól og aðferðir líkamsmannfræðinnar hafði Hoyme litlar efasemdir
um bjarta framtíðina. Hún veltir fyrir sér næstu fimmtíu árum og segir
(1953:425):
Víst er … að mælingar á fólki (anthropometry), aðalsmerki líffræðilegrar mann-
fræði, verður áfram ein af aðferðum mannfræðinga enda þótt aðferðir annarra
fræða sem snerta líffræði hljóti einnig að verða teknar upp þar sem þess er þörf. …
Mörg vandamál varðandi umfang og hlutföll eru enn óleyst, og eflaust munu erfða-
fræði, lífeðlisfræði, sálarfræði og vistfræði skilgreina ný viðfangsefni í framtíðinni,
þar sem gögn líkamsmannfræðinnar kunna að koma að góðum notum.
Samt hljóta nútímalesendur að spyrja hversu mikið gagn hafi verið af öllum
mælingunum á síðustu öld. Hoyme játar (1953:423) að það sé „dálítið erfitt
að átta sig á því af hverju þessar mælingar og kvarðar verðskulduðu rann-
sóknir“; „nauðsynlegt er“, bætir hún við, „að skoða þessar rannsóknir með
hliðsjón af andrúmslofti þess samtíma sem um var að ræða“.
Með þróun erfðafræðinnar á fimmta áratugnum og nýju erfðafræðinni á
sjöunda áratugnum og síðar, fóru bein og textar út á jaðar fræðanna. Sumir