Tímarit Máls og menningar - 01.05.2012, Qupperneq 36

Ó s k a r Á r n i Ó s k a r s s o n
36 TMM 2012 · 2
Edson snýr öllu á hvolf í verkum sínum og afbakar veruleikann svo úr
verður absúrd heimur handan við raunheiminn. Húmorinn í verkum hans
er nokkuð kaldhæðinn og sú fjarstæðukennda veröld sem hann skapar getur
sýnst býsna grimm á köflum. Og stundum á hann það jafnvel til að gera
hálfgert grín að tungumálinu með notkun hátíðlegra orða og hugtaka úr
heimi vísinda og fræða. Sum ljóða Edsons minna á örleikrit, kostuleg samtöl
sem virðast gjarnan enda úti í móa. Sá grunur læðist stundum að manni
að verk Edsons bendi á hvað skel siðmenningarinnar sé þunn og hve stutt
sé í hið dýrslega og siðlausa í manninum en alls kyns dýr koma mjög við
sögu í ljóðum hans. Hann segist aldrei yrkja um sjálfan sig eða sitt nánasta
umhverfi heldur séu ljóð hans fjörugur leikur að órum og fjarstæðum og
að engin dýpri merking búi þar að baki. En varast ber að taka þau orð of
hátíðlega því að mörg ljóða hans spegla að einhverju leyti þann samtíma sem
þau eru ort inn í og það er næstum óhjákvæmilegt að þættir úr lífi höfunda
fléttist með einhverju móti inn í verk þeirra. Edson, sem setja mætti í flokk
með nýsúrrealistum, lítur svo á að verk sín séu eins konar „draumar í vöku“,
eða eins og haft er eftir honum í viðtali: „Draumar næturinnar eru sjálfstætt
listaverk sem ekkert tungumál nær yfir. Þar er öllu grautað saman, táknum,
merkingum, atburðarás og myndlíkingum. Dulvitundin þekkir ekki tungu-
mál vökunnar.“
Uppljómaður gluggi svífur gegnum nóttina eins og fjúkandi pappírsörk.
Mig langar að horfa inn um hann. Mig langar að klifra inn um hann og inn í upp-
ljómað herbergið.
Þegar ég teygi mig í gluggann, smeygir hann sér milli trjánna. Meðan ég elti hann
skoppar hann og veltist um í loftinu og skýst gegnum nóttina …
Erfitt er að finna skyldleika við önnur skáld þegar Edson á í hlut. Þó kemur
upp í hugann rússneska framúrstefnuskáldið Daníil Kharms sem Árni Berg-
mann hefur þýtt á íslensku og birtist í sérriti Bjarts og frú Emilíu árið 2000.
Ýmis líkindi má finna með þessum tveimur skáldum þótt hæpið sé að Edson
hafi verið undir áhrifum frá Kharms, fremur má tala um skyldleika, því
að Edson var orðinn mótað skáld þegar fyrstu ensku þýðingarnar birtust á
verkum hins rússneska starfsbróður hans.
Russell Edson hefur með hægðinni skapað sér þann orðstír að vera eitt
fremsta prósaljóðskáld Bandaríkjanna, en það hefur gerst hægt, og þótt hann
hafi á síðustu árum öðlast þá viðurkenningu sem hann vissulega á skilið, er
hann ennþá jaðarhöfundur sem ameríska háskólasamfélagið á í erfiðleikum
með að finna stað innan bókmenntastofnunarinnar. Hann er geimveran í
bandarískum bókmenntum: „Little Mr. Prose Poem“ eins og eiginkona hans
Frances kallar hann þegar vel liggur á henni og hún sveiflar nestiskörfunni
á leiðinni í lautarferð með bónda sínum …