Tímarit Máls og menningar - 01.05.2012, Qupperneq 126

Á d r e p u r
126 TMM 2012 · 2
Margrét Þ. Jóelsdóttir og
Stephen Fairbairn
Aflitaður
sannleikur
Í ritdómi sínum Bók hinna glötuðu
tækifæra í síðasta hefti TMM (bls. 113)
fjallar Aðalsteinn Ingólfsson um kafl-
ann „Optísk list“ í 3. bindi nýútkominn-
ar Listasögu og segir það ekki forsvar-
anlegt að eigna hinni mætu listakonu
Eyborgu Guðmunds dóttur allan heið-
urinn af ástundun optískrar myndlistar
á Íslandi. Hann nefnir sérstaklega verk
okkar hjóna og tilraunir með liti. Verk
okkar eiga rætur sínar í litaoptík, sem er
einstaklega flókið fyrirbæri og byggir á
öðrum forsendum en „svarthvít“ op-list.
Það vekur furðu að hvergi í Listasög-
unni er að finna heildstæða mynd af
þróun optískrar myndlistar á Íslandi og
þar vantar algjörlega rannsakandi og
greinandi umfjöllun um litaoptík.
Það lítur helst út fyrir að ástæðan
fyrir því að umfjöllun um optíska
myndlist er jafn endaslepp og raun ber
vitni sé sú, að kaflanum hafi verið kippt
þarna inn eftirá og höfundur fenginn til
að skrifa um efni sem hann þekkti ekki
nægilega vel. Þetta útskýrir ef til vill
hvers vegna myndirnar eru valdar til að
falla að fyrirfram ákveðnum ramma
frekar en að heildar tengsl í íslenskri op-
list séu skoðuð.
Það vekur sérstaka athygli okkar
hvernig höfundur líkir þeirri ágætu
mynd Eyborgar Titrandi strengir við
verk Josefs Albers. Höfundur fjallar um
hvernig Eyborg notar grunnform og
flata, sterka liti og skrifar orðrétt: „Þessi
vinnuaðferð minnir á litafræði rann-
sóknir Josefs Albers … en hann helgaði
‘ferhyrningnum allt sitt líf ’“ (skáletrun
okkar). Stephen skrifaði BA-ritgerð sína
um Bauhaus og stúderaði frumverk
Albers alveg sérstaklega þegar hann
vann sem leiðsögumaður og ræddi við
Albers á Bauhaus-sýningunni í Royal
Academy í London 1968. Hann varð þá
heillaður af gagnvirkni litanna; hvernig
þeir taka breytingum, virðast lifa sjálf-
stæðu lífi og nánast losna frá myndflet-
inum. Sá sem hefur upplifað litavirkn-
ina í verkum Albers af eigin raun og
stúderað hvernig ferningarnir framkalla
lita- og dýptarflökt myndi ekki viðhafa
þennan samanburð.
Skýrt dæmi um það hvernig efni er
látið falla að fyrirfram ákveðnum
ramma er að finna í umfjöllun höfundar
um hinn mikilhæfa lista- og fræðimann
Hörð Ágústsson (3. bindi, Abstraktlistin
eftir 1960). Skemmtileg aðkoma Harðar
að litaoptík kemur ekki fram í Listasög-
unni en hann vann fyrstu litaoptísku
límbandamyndir sínar um 1974. Hann
var ætíð mjög opinn gagnvart okkur,
sýndi verkum okkar mikinn áhuga, leit-
aði skýringa hjá okkur á því sem við
vorum að gera og bauð okkur m.a.
kennarastöður við MHÍ. Stephen átti
langar viðræður við Hörð um litaoptík;
samlæga litablöndun, kviklit og aðferða-
fræði Josefs Albers. Hann nefndi við
Hörð að það væri jafnvel hægt að nota
límbönd í ýmsum litum eins og grafísk-
ir hönnuðir notuðu á þeim tíma til að
teikna línur, en svo sniðuglega vildi til
að Hörður hafði erft heilan lager af lím-
böndum frá föður sínum. Við höfum
alltaf litið á límbandaverk Harðar sem
litaoptík og náskyld því sem við höfðum
verið að rannsaka. Hörður gerði það
einnig og dró aldrei dul á áhrif okkar á
þá breyttu stefnu sem hann tók. Kom
það vel fram þegar við ræddum við
hann við opnun sýningar hans á Kjar-
valsstöðum 1976. Sem dæmi er fróðlegt
að bera saman samlægu litavirknina í