Tímarit Máls og menningar - 01.05.2012, Side 41

Í s l e n s k s t j ó r n v ö l d o g u m h v e r f i s v e r n d a r s a m t ö k
TMM 2012 · 2 41
… að ríki skuldbindi sig til að koma í framkvæmd alþjóðlegum skuldbindingum
um sjálfbæra þróun, bæði staðbundið og á landsvísu. Áhrifaríkasta leiðin til þess að
það geti orðið er að stjórnvöld eigi virkt samstarf við frjáls félagasamtök um að auka
vitund almennings, sem og að alþjóðleg stefnumótun verði tekin upp heima fyrir, á
landsvísu, svæðisbundið og á öllum stjórnsýslustigum …4
Þessi tillaga Íslands ber vott um vilja stjórnvalda til að gera félagasam-
tökum kleift að sinna borgaralegu hlutverki sínu heima fyrir og á alþjóða-
vettvangi. Á hinn bóginn verður að segjast eins og er, að tortryggni og
fjandskapur ráðherra, alþingismanna og embættismanna í stjórnarráðinu í
garð umhverfisverndarsamtaka og/eða stefnumiða þeirra hefur í nær aldar-
fjórðung verið dragbítur á alla umræðu og stefnumótun í umhverfismálum
hér á landi.
Í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks (1991–
1995), Velferð á varanlegum grunni, segir:
Síðastliðna tvo áratugi5 hefur andstaða á alþjóðavettvangi gegn eðlilegri nýtingu
sjávarspendýra stöðugt vaxið. Ýmsum erlendum þrýstihópum hefur með skipulögð-
um vinnubrögðum og áróðri, sem oft eiga ekki við nein vísindaleg rök að styðjast,
tekist að stöðva nær allar hval- og selveiðar. Langvarandi friðun sjávarspendýra mun
raska jafnvægi í lífríki hafsins og valda samdrætti í fiskveiðum.6 Íslensk stjórnvöld
telja að fiskveiðiþjóðir þurfi að snúa vörn í sókn og vinna sameiginlega gegn stefnu
sem leiðir til ofverndunar einstakra tegunda …7
Athygli vekur að þessi stefnuyfirlýsing er samþykkt í aðdraganda Ríó-ráð-
stefnunnar, en um langt árabil þar á undan höfðu íslensk stjórnvöld háð
áróðursstríð gegn umhverfisverndarsamtökum (undir þeim formerkjum
að þar væru „erlendir þrýstihópar“ á ferð). Stjórnvöld voru dæmd til að
tapa þessu stríði enda beindist það gegn inntaki og markmiði Ríó-yfir-
lýsingarinnar frá 1992 (10. gr.)8 um nauðsyn þess að hinn almenni borgari
beiti sér fyrir verndun umhverfisins, sem og að stjórnvöld í hverju ríki
auðveldi þátttöku almennings í þessu efni. Íslensk stjórnvöld hafa nú lagt til
að þetta verði hluti af niðurstöðum Ríó +20, tuttugu árum eftir að það var
fyrst samþykkt í Ríó-yfirlýsingunni og var forsenda Árósasamningsins sem
gerður var 1998.
Ráðstefna Sameinuðu þjóðanna um umhverfi og þróun9 var að miklu leyti
árangur umhverfisverndarbaráttu sjöunda, áttunda, og níunda áratugar
síðustu aldar. Hugtakið sjálfbær þróun – sú hugsun að skila jörðinni til
næstu kynslóða án þess að takmarka möguleika þeirra til að njóta auðlegðar
náttúrunnar – var til marks um að ríki heims viðurkenndu að ef ekki næðist
jafnvægi í sambúð manns við móður jörð stæði mannkynið frammi fyrir
hruni vistkerfis jarðar með ófyrirsjáanlegum afleiðingum. Nú, 20 árum
síðar, á sjálfbær þróun í samræmi við þau fyrirheit sem gefin voru í Ríó de
Janeiro árið 1992, enn langt í land. Þess vegna er boðað til Ríó +20.