Tímarit Máls og menningar - 01.05.2012, Blaðsíða 9

H o m o i s l a n d i c u s – i n n a ð b e i n i
TMM 2012 · 2 9
Ásamt fleirum stofnaði Eiður Íslenska þjóðernisflokkinn. Ferill hans var
þó að mestu bundinn Þýskalandi og hann dó ungur, þrítugur að aldri. Skrif
hans og líkamspólitík áttu þátt í að leggja fræðilegan og pólitískan átóban
milli Berlínar og Reykjavíkur, en fráfall hans og síðari styrjöldin skildu
brautina eftir auða í mörg ár, allt þar til Jens Ó.P. Pálsson tók upp sum þeirra
viðfangsefna sem legið höfðu í dvala.
Ungur læknir, Jón Steffensen (1905–1991) sem lagði stund á nám í
München veturinn 1934–35, hefði getað haldið áfram starfi Eiðs. Guð-
mundur Hannesson hvatti hann til að huga að mannfræði. Í bréfi dagsettu
4. maí 1936 skrifar Guðmundur:
Þjer verðið að velja yður eitthvað speciale. Hugsið þjer yður þrisvar sinnum um áður
en þjer gangið fram hjá anthropol. og erfðafræði … Við ættum að geta rannsakað
þessar fáu íslensku hræður svo vel og vandlega að anthropologi þeirra yrði öllum
þjóðum lærdómsrík fyrirmynd. Allt er þetta að vísu í bernsku og líkl. mikið af öllum
rannsóknum lítilsvirði en þá er að hafa augun opin og ryðja nýjar leiðir! … Það er
nú mikil mannfræðiöld í Þýskalandi en þeir hræra helst til mikilli pólitík við hana,
þó heilbrigður kjarni sje í öllu þessu, að bæta þjóðina frá grunni.
Hér örlar á hugmynd um sérstöðu og mikilvægi íslenska erfðamengisins
sem Íslensk erfðagreining setti síðar á oddinn. Í öðru bréfi sama ár (23. júní)
skrifar Guðmundur aftur:
Eina verkefnið fyrir anatom hjer er eins og ég hefi sagt yður anthropologi …
Farið þjer ekki burtu úr München án þess að hafa tekið kursus í mælingu á lifandi
mönnum og beinum. Þjer sjáið alltaf eftir því, ef þjer látið það vera … Jeg vil líka
vekja eftirtekt yðar á því að útlendingar hafa mjög í hyggju (Norðmenn o.fl.) að
koma hingað til anthropol. rannsókna og öfunda okkur af því verkefni, sem hjer er.
Mjer finst það ekki vanvirðulaust ef land, sem þykist hafa háskóla, getur ekki unnið
þetta skyldustarf.
Jón tók hvatningu Guðmundar alvarlega, ef marka má bréf þess síðar-
nefnda:
Bréfið gladdi mig stórum sjerstaklega vegna þess að jeg sje að þjer eruð farnir að
hugsa um anthropologiuna. Það má illa ganga ef hún verður ekki yður til gagns og
frægðar en okkur öllum nytsamur fróðleikur. Nú gildir um fyrir yður að drukna
ekki í öllu moldviðrinu! Menn hafa mokað upp mælingum og litteratur, sem lítið er
að treysta, því enn eru þessi fræði í barnæsku og er mest af því ónýtt! En í öllu þessu
er mikilvægur kjarni, sem vel má verða mikið ljós á vegum manna. Þjer sjáið að nú
reyna Þjóðverjar að fara eftir því og máski helst til kritiklaust (23. júní).
Jón Steffensen átti eftir að sinna mannfræðilegum viðfangsefnum um
áratugaskeið, meðfram prófessorsstöðu í læknisfræði við Háskóla Íslands,
en hvergi er að finna spor um kynþáttahyggju í skrifum hans, hvað þá hug-
myndir um kynhreinsun. Jón greinir sig frá öðrum þeim sem hér er fjallað