Tímarit Máls og menningar - 01.05.2012, Qupperneq 7

H o m o i s l a n d i c u s – i n n a ð b e i n i
TMM 2012 · 2 7
Í grein sinni „Norræni kynþátturinn“, sem birtist í Skírni 1924, kynnir
hann fyrir íslenskum lesendum mannfræðimælingar, flokkun beina og
kynhreinsun. Með því að bera saman staðlaðar mannfræðilegar mælingar
og frásagnir Íslendingasagna, studdi hann þá hugmynd að landnámsmenn
níundu aldar hafi verið fulltrúar hins norræna kynstofns. Dæmigerðar
hetjur sagnanna voru hávaxnar, ljóshærðar og bláeygðar. Hér sjáum við
það einkenni fyrstu sporgöngumanna líkamsmannfræðinnar á Íslandi,
hversu nátengd hún er bókmenntunum. Íslendingar voru afkomendur
afburðastofns og í þeim bjó möguleiki á nýrri gullöld.
Guðmundur Hannesson var í sambandi við líkamsmannfræðinga á
Norðurlöndum. Hann sótti ráðstefnur þeirra um flokkun kynþátta og
stundaði sjálfur rannsóknir á lifandi Íslendingum, mældi yfir þúsund
menn, flokkaði höfuðlag þeirra, húðlit, hár og augnlit (1925). Niðurstöður
rannsókna hans komu út á þýsku, með samantekt á ensku, stutt útgáfa
birtist á íslensku í greininni „Íslendingar mældir“ sem birtist í Skírni 1926.
Íslendingar voru draumaviðfangsefni fyrir mannfræðilegar rannsóknir,
vegna ætlaðs hreinleika og einsleitni, viðhorf sem átti eftir að skjóta upp
kollinum aftur, löngu síðar. Guðmundur var þjóðernissinnaður og sem
læknir hafði hann áhuga á að bæta og hreinsa stofninn. Íslenska þjóðin hefði
styrkst í einangrun sinni í Norður-Atlantshafi og barátta hennar við heim-
skautaöflin sigtað út þá veiku og úrkynjuðu, og nú myndi hún njóta góðs af
kynbótastefnunni. Í huga Guðmundar var um forvarnir að ræða. Þótt hann
hafi litið til Þýskalands eftir leiðsögn og hrifist af mörgu sem þaðan kom, þá
virðist hann hafa efast um kenningar nasista og gjörðir þeirra eftir að þeir
komust til valda. Guðmundur og fleiri litu á hreinleika kynþáttar, tungumáls
og menningar sem mikilvæg þjóðernisleg viðfangsefni.
Fyrsti Íslendingurinn sem hlaut formlega menntun í líkamsmannfræði,
Eiður S. Kvaran (1909–1939), hreifst með orðræðu kynþáttafræðanna í námi
sínu. Hann lauk doktorsprófi 1936 frá Greifswald í Þýskalandi þar sem
hann kenndi einnig íslensk fræði. Doktorsritgerð hans var birt í Archiv für
Rassen- und Gesellschaftsbiologie en ritstjóri þess var Alfred Ploetz, einarður
fylgismaður kynhreinsunar og yfirburða norræna stofnsins. Þýskur mann-
og erfðafræðingur, Eugene Fischer, sem var kosinn rektor Berlínarháskóla
1933, lofaði nasista fyrir að hafa fyrstir manna bent á milvægi kynhreinsunar
germanskra þjóða, „sérstaklega þeirra norrænu“ (Proctor 1988:1957). Fischer
var í miklum metum, lofaður sem „eiginlegur Führer þýskrar mannfræði“,
og hafði mikil áhrif á nýja kynslóð fræðimanna. Göfgun hans á norræna
kynstofninum höfðaði til margra íslenskra þjóðernissinna.
Líkt og Guðmundur Hannesson á undan honum, blandaði Eiður mann-
fræði sinni við greiningu á fornsögunum. Hann tók sögurnar bókstaflega
og taldi þær sýna að til forna hefðu menn veitt líkamseinkennum nána
athygli. Eiður segir sögurnar sýna að Íslendingar hafi „skilið það flestum
þjóðum fyrr og flestum þjóðum betur, að eiginleikar manna og eðlishvatir,